Mensenrechtelijke aanpak onmisbaar in strijd tegen gevaarlijke klimaatverandering, forse en snelle maatregelen nodig om klimaatdoelen weer binnen bereik te brengen

De aarde warmt sneller op door de uitstoot van broeikasgassen wereldwijd, de gevolgen ervan worden wereldwijd ondervonden. Dus ook in en rondom Nederland. Denk aan de recente overstromingen in Spanje waar zeker 200 mensen zijn omgekomen. En extreme hittegolven, zoals in de zomer van 2019 waarbij het voor het eerst warmer dan 40 graden Celsius werd in Nederland. Hittegolven hebben negatieve gevolgen voor de leefbaarheid in steden, de drinkwaterkwaliteit en gezondheid van groepen in kwetsbare posities, zoals ouderen en kinderen. Door de toenemende opwarming van de aarde als gevolg van klimaatverandering zullen deze situaties zich vaker voordoen en zal de hevigheid ervan toenemen. 

Nederland schiet op dit moment tekort

Als welvarend land met historisch gezien hoge uitstoot, heeft Nederland een belangrijke taak om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. Ons land moet de hoogst mogelijke klimaatambities laten zien als het gaat om het beperken van de broeikasgasuitstoot, en in het bijzonder de CO2-uitstoot. Dit is op dit moment niet het geval.

Mensenrechtelijke aanpak essentieel

Om klimaatverandering effectief aan te pakken is het noodzakelijk dat een mensenrechtenbenadering wordt toegepast in het Nederlandse klimaatbeleid. Dat betekent dat de overheid de plicht heeft om het recht van iedereen op een schoon, gezond en duurzaam leefmilieu te beschermen en te bevorderen, oog heeft voor mensen in kwetsbare situaties, en mensen betrekt bij de totstandkoming van het beleid die daardoor worden geraakt. Een mensenrechtelijke aanpak draagt eraan bij dat Nederland op koers blijft met het beperken van de opwarming van de aarde tot 1,5 graad Celsius. Ook kan een mensenrechtenbenadering de Nederlandse overheid helpen bij het aanscherpen van het Nederlandse klimaatbeleid om zo mensenrechten te beschermen en mogelijke schendingen te voorkomen. 

Het belang van klimaatzaken voor effectief klimaatbeleid

Een mensenrechtenbenadering betekent ook het effectief opvolgen van rechterlijke uitspraken in klimaatzaken. Deze uitspraken bieden een belangrijke invulling van wat nodig is om het recht op een schoon, gezonde en duurzame leefomgeving te beschermen. De Nederlandse overheid heeft al aandacht besteed aan rechterlijke uitspraken in klimaatzaken, zoals blijkt uit de formele reacties op Urgenda en KlimaSeniorinnen. Het is positief dat de reacties van het kabinet enige reflectie op het Nederlandse klimaatbeleid tonen. 

Minimale inzet niet genoeg

Maar voor een echte mensenrechtenbenadering van klimaatbeleid is meer nodig. Het vereist dat Nederland gericht is op effectieve bescherming van mensenrechten. Dat betekent dat de Nederlandse regering nagaat of zijn mitigatiebeleid daadwerkelijk gericht is op het voorkomen van gevaarlijke klimaatverandering en het bevorderen van een veilig klimaat door de inzet op de hoogst mogelijke klimaatambitie. Een streven naar het ‘minimale doen’, zoals het College analyseert, past hier niet bij. Ook moet de overheid sneller in actie komen en niet wachten tot een rechterlijke uitspraak tegen Nederland wordt gedaan. 

Werk aan de winkel

Het College concludeert dat ambitieuzer Nederlands klimaatbeleid noodzakelijk is om de mensenrechten van inwoners in Europees en Caribisch Nederland te verzekeren. Ook zijn er forse en snelle verminderingen van uitstoot nodig om bescherming te bieden tegen gevaarlijke klimaatverandering. 

Aanbevelingen voor een rechtvaardig klimaatbeleid

Het College doet in het rapport een aantal belangrijke aanbevelingen:

1. Vergroot de Nederlandse inzet om klimaatverandering tegen te gaan en bescherm het leven, de gezondheid en het welzijn van huidige en toekomstige generaties.

Zorg hierbij voor een zorgvuldig, transparant en participatief proces, gebaseerd op wetenschappelijke inzichten, met respect voor mensenrechten en de duurzame ontwikkelingsdoelen. In het bijzonder:  

1. Neem snel extra maatregelen om de huidige klimaatdoelen binnen bereik te brengen.   

2. Stel een nationaal koolstofbudget vast dat eerlijk verdeeld is en aansluit bij de 1,5-gradendoelstelling. Maak transparant hoe dit budget is berekend en welke keuzes eraan ten grondslag liggen. 

3. Scherp de Nederlandse klimaatdoelen en -maatregelen aan op basis van het landelijke koolstofbudget en licht toe of en op welke manier klimaatdoelstellingen en maatregelen worden aangepast en of/hoe gecompenseerd wordt voor eventuele overschrijdingen van het koolstofbudget. 

4. Stel zo snel mogelijk concrete klimaatplannen vast voor Caribisch Nederland die zijn afgestemd op de plannen van Europees Nederland en maak voldoende middelen en expertise beschikbaar. 

2. Ontwikkel een mensenrechtenbenadering op het Nederlands klimaatbeleid en pas deze toe.

Zorg ervoor dat het beschermen van mensenrechten het uitgangspunt en het doel is bij alle klimaatmaatregelen.

Jaarlijkse rapportage over mensenrechten in Nederland

Elk jaar schrijft het College een rapportage over mensenrechten in Nederland. De jaarlijkse rapportage 2023 gaat over het recht op een schoon, gezond en duurzaam leefmilieu, zowel op Europees als Caribisch Nederland (Bonaire, St. Eustatius en Saba). In het tweede en laatste deel van de jaarrapportage 2023: Klimaatverandering en mensenrechten doet het College een uitgebreide analyse van het Nederlandse mitigatiebeleid en doet aanbevelingen aan de overheid voor de versterking hiervan. Klimaatmitigatie betekent de oorzaak van klimaatverandering aanpakken en dus de uitstoot van broeikasgassen verminderen. 

Deel 1: juridisch kader 

Met het juridisch kader biedt het College voor de Rechten van de Mens de overheid en de politiek inzicht in wat het recht op een schoon, gezond en duurzaam leefmilieu betekent en welke verplichtingen hieruit voortvloeien. Mensenrechten bieden houvast en doelstellingen voor het ontwikkelen van beleid en om van gedachten te wisselen over milieuvraagstukken. Onder meer door aan te geven binnen welke kaders de overheid keuzes mag maken.   

Documenten

Download hier het laatste deel van de jaarlijkse rapportage 2023 over klimaatverandering en mensenrechten.