PONT-event over transities: “Denk in mensen. Stop met het maken van plannen”

Transities: je hebt ze inmiddels in alle soorten en maten. Hoe kunnen we de transities, gegeven de complexiteit, samen vormgeven? En welke van die transities vinden professionals nu het belangrijkst? Uit onderzoek, uitgevoerd door PONT, blijkt dat klimaat- en duurzaamheid, leefomgeving en woningbouw onder de professionals uit het netwerk van Berghauser Pont Mediagroep (BHP) met stip bovenaan staan. Bestaanszekerheid, bestuur en toezicht en asiel en migratie “scoren” een stuk minder hoog.

Gedragsverandering en circulaire economie

Deze bevinding zou de hele middag resoneren in de sfeervolle zaal in debatcentrum De Balie, waar het publiek bestaande uit diverse professionals met elkaar in gesprek ging over het belang van een circulaire economie, onder leiding van dagvoorzitter Annette van Soest.

Klaske Kruk beet, na de openingswoorden van oprichter en directeur van BHP Monique Boer, het spits af. Kruk agendeert met haar bedrijf Circularities de circulaire economie bij overheden en bedrijven en probeert zo de verschillende radertjes van de circulaire economie bij elkaar te brengen. Volgens Kruk is alles binnen de transities terug te voeren op deze nieuwe economische vorm – en moet nu echt worden gewerkt aan gedragsverandering om die circulaire economie ook echt op gang te helpen.

Immers, op de oude economische voet doorgaan kan simpelweg niet meer. Met onze exploitatie van grondstoffen zijn we al lang en breed over de houdbaarheidsdatum van de planeet heen, zei Kruk met zoveel woorden. Consumentisme is hét probleem. En er moet nog heel wat gebeuren: 6 tot 8 procent van de bedrijven, een beetje afhankelijk van de definitie, werkt aan een circulaire toekomst. “Veel meer bedrijven en organisaties zouden circulair by design moeten zijn. Zodat je bijvoorbeeld recycling al aan het begin van een productieproces inbouwt.”

Haar verhaal kreeg instemming uit de zaal. “We moeten meer aandacht hebben voor welzijn in plaats van welvaart,” zo zei een van de aanwezigen. “We moeten ook zelf veel meer doen,” aldus Kruk in haar slotpleidooi.

Lees hier dit interview met Klaske Kruk: “De circulaire economie is een oplossing voor veel maatschappelijke problemen”

Stop met het betrekken van inwoners

Daarna nam Mike Brantjes het stokje over. Brantjes is buurt- gebiedsontwikkelaar in de Amsterdamse K-Buurt en ging in zijn presentatie nog even door op duurzaamheid, maar dan vanuit het perspectief van bewoners die moeilijk rond kunnen komen, zoals in zijn K-buurt in Amsterdam Zuidoost het geval is.

“Mensen in mijn buurt zijn niet bezig met verduurzaming van de maatschappij, maar met overleven. Energiearmoede is een heel groot probleem”. Toch lukte het om de huishoudens in een flat van het gas af te halen. Hart voor de K-Buurt wist samen met wooncorporatie Lieven de Key het benodigde aantal stemmen te behalen voor voldoende draagvlak (meer dan 70 procent). Vanaf 2024 zijn stadsverwarming én isolatie een feit.

Het staat symbool voor zijn manier van denken over burgerparticipatie – een term die hij eigenlijk niet meer wil horen. Hij noemt het liever “inclusieve opbouw-participatie” waarbij een aantal zaken centraal staan. Het gaat over breed en diep luisteren, het zelforganiserend vermogen van buurten verhogen en transparantie, zegt hij.

Brantjes verduidelijkt: “Bewoners willen niet participeren. Het is de overheid die wil dat we dat doen. Bewoners willen gehoord worden en vervolgens concreet resultaat zien.” Hij noemt als voorbeeld een te plaatsen plasbak bij metrostation Kraaiennest. “Bewoners wilden dat die er kwam om overlast te voorkomen. Via de gemeente gaat daar zo een aantal jaren overheen. Maar bewoners willen gewoon dat het gebeurt. Het proces maakt hen niks uit.”

Lees hier meer over Mike Brantjes en de participatiestaking van de K-Buurt

Brantjes deed een oproep aan professionals en beleidsmakers. “Denk in mensen. Stop met het maken van plannen. Op de vraag van dagvoorzitter Van Soest of dit ook te realiseren is in buurten in het centrum van Amsterdam antwoordde Brantjes een volmondig ja: “Overal zijn potentieel actieve en betrokken mensen.” Het betoog van Brantjes maakte indruk op de zaal. “Af ten toe is het leven in de K-buurt net een Netflix-film. Toen ik hier kwam wonen, kon ik me dat ook niet voorstellen. Gaan jongeren de goede of de slechte kant op, dat is altijd maar weer de vraag.”

Oefenen met toekomstscenario’s

Na een korte koffiepauze was het de beurt aan Ed Dammers. Dammers is senior onderzoeker bij het Planbureau voor de Leefomgeving en werkte samen met zijn collega’s vier scenario’s uit voor Nederland in 2050: Mondiaal Ondernemend, Snelle Wereld, Groen Land en Regionaal Geworteld.

Nadat Dammers de verschillende scenario’s uit de doeken had gedaan, zette hij de deelnemers in de zaal aan tot een oefening met in het achterhoofd het volgende vraagstuk: hoe vinden we voldoende ruimte voor de energietransitie en voor andere functies op het platteland, geïnspireerd op respectievelijk Mondiaal Ondernemend - de samenleving is individualistisch en het marktdenken domineert in de economie - en Groen Land – mensen zien zich als onderdeel van de natuur en beschouwen vergroening als een collectieve publieke opdracht.

Uit de interactieve sessie kwamen een paar interessante bevindingen naar voren. Voor Mondiaal Ondernemend onder meer dat burgers via apps aandelen kunnen kopen in energieproductie, waarbij ook ingezet zou moeten worden op crowdfunding. Bij dit scenario moet worden uitgegaan van energie-aanbod in plaats van vraag. Met grootschalige productie van energie, waarbij de opslag van deze energie erg belangrijk is. Toezicht op al deze activiteiten is van levensbelang. Voor Groen Land sprongen de volgende aanbevelingen in het oog: meer energiedeling op lokaal niveau mogelijk maken, bijvoorbeeld tussen buren, of woningen en bedrijven. Er zijn nu al dorpen die een windmolen delen en de energie daarvan delen. Er is al veel gemeenschapsvorming, dus grijp dat vooral aan.

Afsluitende paneldiscussie

De middag werd afgesloten met een panel waarin drie expert zitting namen. Regina Koning (juridisch adviseur VNG), Yourai Mol (adviseur Andersson Elffers Felix) en Harm Borgers (managing partner KokxdeVoogd) gingen met elkaar in debat, over onder meer de volgende stelling: “Om de transities te doen slagen is er voldoende draagvlak nodig”

Op die laatste kwamen de drie panelleden tot de slotsom dat er alleen van draagvlak sprake kan zijn bij werkelijke participatie. Harm Borgers: “Participeren is knokken en dat gaat vaak helemaal niet zo gemoedelijk. Hoe ga je dat ‘conflict’ aan? Door judo. Je stoeit op de mat, maar maakt elkaar niet kapot.” Yourai Mol haakte daar op in: “De overheid reageert vaak juridisch op problemen uit het leven van mensen. Daar kom je heel lastig weer uit. Dus de transitie die we moeten doen: de overheid moet conflict niet uit de weg gaan. Want anders wordt het niks.” En Regina Koning: “Het is mensenwerk. En hou dat ook zo. Ik als jurist zou hier niks mee te maken mee moeten hebben. Want dan gaat het weer over het proces, en niet het resultaat.”