2025: Het jaar van de waarheid voor Kabinet-Schoof

Politieke integriteit en lobby

In 2023 werd de wet regels vervolgfuncties bewindspersonen goedgekeurd door de toenmalige ministerraad. Dit wetsvoorstel moet de draaideurpolitiek in Den Haag aanpakken. Bewindspersonen gaan nu nog te vaak aan de slag in een lucratieve baan in de private sector. Uit onderzoek blijkt dat 40% van bewindspersonen na een politieke carrière aan de slag gaat als lobbyist. Hoewel de wet zich alleen richt op bewindspersonen, en niet op Kamerleden en topambtenaren, is de wet een goeie stap in de aanpak van de politieke draaideur. Nadat de Raad van State zich in maart 2024 over de wet had gebogen ligt de wet nu bij de Tweede Kamer. Hier is de wet echter nog niet behandeld.

Ook presenteert de regering in het eerste kwartaal haar appreciatie van het rapport “mozaïek van belangen“, geschreven door onderzoekers van de Universiteit Leiden. Het rapport beveelt de regering aan om meer werk te maken van lobbytransparantie. De agenda’s van bewindspersonen en lobbyparagrafen zijn op dit moment niet toereikend om een transparante en integere lobby te realiseren. Ze vinden dat de regering de samenhang tussen de instrumenten moet verbeteren en een transparantieregister (lees: lobbyregister) kunnen invoeren. TI-NL hoopt dat de regering deze aanbevelingen serieus neemt en daarmee na zes jaar vertraging gaat voldoen aan de aanbevelingen van de GRECO, de anti-corruptiewaakhond van de Raad van Europa.

Bescherming van klokkenluiders

In december 2024 beloofde de minister van Binnenlandse Zaken, Judith Uitermark, dit voorjaar een update te geven over de uitvoering van de motie Omtzigt voor de Wet bescherming klokkenluiders. De motie pleitte voor de mogelijkheid om misstanden intern anoniem te melden. Transparency International hoopt dat bij de uitwerking van deze motie onze input en die van andere experts wordt meegenomen.

Afgelopen jaar spraken wij ons ook uit tegen de nauwe definitie van ‘misstand’ die in de klokkenluiderswet wordt gebruikt. Op dit moment vereist de definitie dat een misstand het maatschappelijk belang in geding brengt. Door dit vereiste lopen veel klokkenluiders het risico na hun melding geen recht op bescherming tegen benadeling te hebben. Minister Uitermark zegt het lopende SEO onderzoek over de Wet bescherming klokkenluiders af te wachten. De reikwijdte van het begrip misstand komt specifiek aan bod in dit onderzoek. Het verruimen van dit begrip, en het verduidelijken van de definitie van ‘maatschappelijk belang’ zou een belangrijke stap zijn in het versterken van de bescherming van klokkenluiders. Het is dan ook te hopen dat minister Uitermark gehoor zal geven aan deze oproep.

Hiernaast hoopt TI-NL dat Nederland in 2025 eindelijk zal voldoen aan de eisen van de EU-klokkenluidersrichtlijn. Op dit moment voldoet Nederland nog steeds niet aan de Europese eisen rondom om het sanctioneren bij het overtreden of niet-naleven van de Wet bescherming klokkenluiders.

Corruption Perception Index

De aanstaande publicatie van de Corruption Perception Index zal een nieuwe update geven over hoe het is gesteld met corruptie in Nederland. Transparency International publiceert jaarlijkse deze Corruption Perception Index, die zich richt op corruptie in de publieke sector. Nederland staat steevast in top 10, maar heeft ook al jaren te maken met een dalend puntenaantal. Vorig jaar behaalde Nederland haar laagste score ooit. Dit valt onder meer te wijten aan toenemende ondermijning van de rechtstaat en groeiende polarisatie. Ook komt het gebrek aan toezicht op de lobby naar voren als een aandachtspunt voor Nederland. De nieuwe CPI, die zal uitkomen op 11 februari, moet laten zien of hier vooruitgang is geboekt.

Europese Unie

Op het gebied van lobbyen zal er in 2025 in ieder geval wat veranderen. Sinds dit jaar moeten alle grote bedrijven, met of zonder beursnotering, hun lobbyactiviteiten van het voorgaande jaar rapporteren. Deze regels zijn onderdeel van de nieuwe richtlijn van de Europese Unie op het gebied van Corporate Sustainability, die begin 2024 in werking trad. Grote bedrijven moeten openheid geven over de onderwerpen waarop zij lobbyen. Hiernaast moeten politieke donaties worden opgenomen in het jaarverslag. Met deze nieuwe regels moet er meer transparantie over het lobbyen van de private sector komen.

Hiernaast zal de Europese Unie in 2025 ook verder werken aan haar anti-corruptie richtlijn. In 2024 deelden de Europese Raad en het Europese Parlement hun voorstellen voor de nieuwe regelgeving. Hierover zullen zij in februari 2025 verder met elkaar in gesprek gaan. Het vorige kabinet gaf begin vorig jaar aan het pakket zo minimaal mogelijk te willen houden. TI-NL sprak al eerder haar teleurstelling uit over deze houding. Op de rem trappen bij de aankomende gesprekken zou een gemiste kans zijn om grote stappen te maken op het gebied van corruptiebestrijding in de hele Europese Unie.

TI-NL moedigt het kabinet-Schoof dan ook aan om zich juist sterk te maken voor een heldere en ambitieuze anti-corruptie richtlijn. Belangrijke aandachtspunten zijn de strafrechtelijke aansprakelijkheid voor bedrijven en ruimte voor het maatschappelijk middenveld. Als de Europese anti-corruptierichtlijn klaar is, is het zaak dat de nieuwe regels ook daadwerkelijk worden ingevoerd en nageleefd in Nederland. Gezien de voornemens van kabinet-Schoof over anti-corruptie hoopt TI-NL dat het kabinet zich volledig hiervoor in zal zetten.

COSP11

Naast de Europese politiek is er ook internationaal aandacht voor corruptie dit jaar. Tegen het eind van het jaar zal in Qatar de COSP11 (Conference of the State Parties) plaatsvinden. Dit jaar zal er op de anti-corruptie top gesproken worden over de naleving en implementatie van de UNCAC, het anti-corruptieverdrag van de Verenigde Naties. In 2023 was Transparency International Nederland met observerende status aanwezig op de COSP10 in Atlanta, als onderdeel van de Nederlandse delegatie. Er werden toen goede stappen gezet voor enkele belangrijke thema’s, zoals het betrekken van het maatschappelijk middenveld. Op andere thema’s werd er echter geen vooruitgang geboekt, zoals transparantie rondom politieke financiering. Ook was er weinig aandacht voor het centraal stellen van slachtoffers van corruptie. Transparency hoopt dat deze onderwerpen dit jaar wel aan bod zullen komen.