5 stappen naar een mentaal gezondere maatschappij

De vraag is: hoe we kunnen we onze aanpak meer proactief maken en richting op het bevorderen van mentale gezondheid en voorkomen van problemen voordat ze escaleren? Professor Laura Shields-Zeeman hield dit pleidooi op 6 mei 2024 tijdens haar oratie aan de Universiteit Utrecht.

In deze blogreeks belicht ze 5 concrete stappen die nodig zijn om zinvolle verbeteringen te realiseren voor onze mentale gezondheid.

1. Blijf investeren in preventie en meet wat werkt

Internationaal onderzoek laat zien dat preventieve maatregelen niet alleen mentale problemen kunnen voorkomen, maar ook behoorlijk sociale, gezondheids– en economische winst opleveren. Recente analyses in Nederland bevestigen dat investeringen in mentale gezondheid kunnen leiden tot besparingen op de gezondheidszorg en sociale voorzieningen op de korte en lange termijn (lees hierover binnenkort meer in de volgende blog). Belangrijk dus om te investeren in preventie en preventieprogramma’s te financieren. Maar daarbij is continue evaluatie wel essentieel om te begrijpen wat effectief is en waar aanpassingen nodig zijn. Zonder robuuste cijfers en doordachte evaluatie bestaat het risico dat middelen worden verspild aan niet effectieve programma’s, onwenselijk nu de vraag groeit en de budgetten krimpen. In de komende blog gaan we dieper in op de specifieke preventieve strategieën en hun impact.

2. Pak het probleem bij de bron aan; sociale en economische interventies zijn ook mentale gezondheidsinterventies

Mentale gezondheid wordt sterk beïnvloed door bredere sociaaleconomische omstandigheden: inkomen, huisvesting, werkgelegenheid en sociale netwerken. Toch benadrukken de meeste strategieën voor mentale gezondheid nog steeds te veel individuele gedragsveranderingen. Het aanpakken van systemische problemen zoals financiële druk, slechte leefomstandigheden en sociale isolatie kan de mentale gezondheid verbeteren en de last op de geestelijke gezondheidszorg aanzienlijk verminderen.

3. Toets de impact van beleid op mentale gezondheid en welbevinden

Al het overheidsbeleid, ongeacht de sector, kan mentale gezondheid positief of negatief beïnvloeden. Maar hebben beleidsmaatregelen in andere domeinen echt invloed op de publieke mentale gezondheid? Het antwoord is ja. We zien bijvoorbeeld uit systematische reviews en meta-analyses dat het effect van inkomensondersteuningsmaatregelen de uitkomstmaten van mentale gezondheid beïnvloedt. Dit geldt met name wanneer deze maatregelen mensen van onder de armoedegrens naar boven brengen. In Nederland zien we soortgelijke bevindingen met betrekking tot de bijstandsuitkering en de effecten ervan op de mentale gezondheid, met name met betrekking tot het voorschrijven van antidepressiva. Studies die kijken naar beleidsevaluaties zijn niet eenvoudig uit te voeren. Ze vereisen grote, longitudinale datasets en een zorgvuldig ontworpen quasi-experimentele methode, maar dat maakt ze niet minder essentieel voor het informeren van beleidsbeslissingen.

Een andere manier om beleid te testen is via een beleidstoets, bepleit door onze collega’s in het Verenigd Koninkrijk. Beleid weerspiegelt de goede voornemens van politici en beleidsmakers en wordt ontworpen met goede bedoelingen. Een beleidstoets voor mentale gezondheid kan een efficiënte manier zijn om beoogde gevolgen van een beleidsmaatregel voor de mentale gezondheid te identificeren en waar nodig te beperken. Dit kan helpen ervoor te zorgen dat goede bedoelingen zich vertalen in positieve effecten, waardoor beleidsmakers beter geïnformeerde beslissingen kunnen nemen met betrekking tot mentale gezondheid. Trimbos werkt aan een eenvoudig te gebruiken methode die dit jaar in Nederland kan worden toegepast.

4. Schaal gemeenschapsgerichte initiatieven voor mentale gezondheid op

Nationaal beleid legt de basis, maar regionale, gemeenschapsgerichte ondersteuningssystemen zijn de motor die langdurige verbeteringen in mentale gezondheid aandrijft. Het integreren van diensten op het gebied van gezondheid, onderwijs, zorg en welzijnsorganisaties kan omgevingen creëren, waarin je niet van het kastje naar de muur wordt gestuurd. Het helpt een omgeving te maken waarin elke burger toegang heeft tot tijdige en passende ondersteuning. Kansrijke aanpakken en ondersteuning zoals @ease in Nederland of Glasgow Helps in Schotland latenzien hoe samenwerking over sectoren heen de resultaten kan verbeteren.

Deze systeembenaderingen brengen uitdagingen met zich mee, zowel om te onderzoeken als om in de praktijk te brengen. Interventies zijn vaak complex met meerdere belanghebbenden. De potentiële voordelen van het creëren van omgevingen die mentale gezondheid op elk niveau ondersteunen zijn echter te belangrijk om dit niet te doen.

5. Doorbreek de silo’s

Het verbeteren van mentale gezondheid is geen luxe – het is een noodzaak voor een bloeiende samenleving. Een veerkrachtige samenleving die klaar is voor toekomstige uitdagingen en onzekerheden. Het is nodig dat we de silo’s tussen de verschillende velden doorbreken en sámen werken aan mentale gezondheid op verschillende gebieden en in verschillende omgevingen (vaak een ‘Mental Health in all Policies’- aanpak genoemd). Laten we kijken hoe we kunnen samenwerken, wetende dat er afnemende budgetten zijn, maar zeker geen gebrek aan ambitie. Het is belangrijk dat we als mentale gezondheidssector samenkomen met een gedeelde ambitie en visie op wat we willen bereiken.

Tijd voor actie

Het verbeteren van de mentale gezondheid op bevolkingsniveau vereist gedurfde, gecoördineerde actie over verschillende sectoren heen. Als onderzoekers, beleidsmakers, professionals en gemeenschapsleiders moeten we ons inzetten om mentale gezondheid in alle aspecten van het publieke beleid en het dagelijks leven te integreren. De verschuiving van reactie naar preventie is niet alleen urgent, het is haalbaar.