Hoe slim mag de stad zijn om de veiligheid te vergroten?

In jouw onderzoek heb je het vooral over de slimme stad in de context van veiligheid. Waar moet ik dan aan denken?

“Dat kan echt van alles zijn. Denk aan camera’s en sensoren, maar ook buurtpreventie WhatsApp-groepen. Het basisprincipe is dat je met digitale technologie en data de stad slimmer wil besturen en verbeteren. Er gebeurt ontzettend veel op dat gebied, maar binnen Smart Cities is het thema veiligheid een beetje een ondergeschoven kindje. Dat vind ik gek, want de ontwikkelingen gaan snel en er gebeurt vaak meer dan mensen denken.”

Kun je een sprekend voorbeeld geven?

“Steeds meer mensen hebben deurbelcamera’s. Die bevinden zich in een grijs gebied. Niemand weet precies wat er met die beelden gebeurt. Ik las laatst een artikel in NRCOpent extern over een school in Utrecht die buurtbewoners opriep beelden te delen van kinderen die vuurwerk afsteken. Ik snap dat je bij een inbraak die beelden wilt gebruiken, maar voor een paar rotjes vind ik dat ver gaan. Bovendien mag je zulke beelden niet zomaar delen, laat staan opvragen.”

Je hebt vooral gekeken naar hoe burgers over slimme technologie denken en spreken. Wat viel je op?

“Wat ik heel interessant vind, is dat veel mensen de nieuwe technologie als onvermijdelijk zien. Iets wat twintig jaar geleden ondenkbaar was, is nu normaal geworden, zo luidt de redenatie. ‘We groeien erin’, ‘ik pas me aan’ of ‘het is een vorm van evolutie’, kreeg ik terug. Natuurlijk zijn er wel zorgen, maar dan vervallen mensen vaak in clichévergelijkingen met China en Big Brother. Ze zien mogelijke discriminatie van systemen als problematisch, maar denken vaak dat alleen anderen risico lopen. Dat geldt ook voor mensen op Zuid of in Rotterdam West die ik sprak. Terwijl je toch bij het toeslagenschandaal hebt kunnen zien dat je onverwacht getroffen kan worden.”

Hoe heb je dit onderzocht?

“Ik heb verschillende studies gedaan. Bij een onderzoek heb ik burgers de opdracht meegegeven om foto’s te maken van objecten die ze associëren met de slimme stad en om daar vervolgens aan de hand van vragen op te reflecteren. Ook heb ik in interviews verschillende fictieve scenario’s besproken. Mijn begeleider riep mij op echt het randje op te zoeken en met vergezochte scenario’s te komen. Mijn onderzoek begon in 2018 en werd voor mijn gevoel soms door te tijd ingehaald. De technieken die toen gezocht leken, zijn er soms al. Bijvoorbeeld een scenario waarbij je berichten krijgt die je adviseren om onveilige gebieden op je route te vermijden. Zulke apps bestaan al een tijdje.”

De techniek is heel complex. Snappen burgers nog wel wat kan en mag?

“Technologie kan voor veel mensen ongrijpbaar zijn, maar dat betekent niet dat je geen mening kan hebben. Je kunt ook vanuit de toepassing van een bepaalde technologie kijken. Ik vond dat mensen heel goed in staat zijn om hierover te redeneren. Zo sprak ik vrouwen die aangaven ‘s nachts het een fijn idee te vinden om in het zicht van een camera te lopen. Toch maken ze zich er geen illusies over dat een camera veiligheidsgaranties biedt, omdat de beelden vaak pas achteraf worden bekeken en dit bovendien de oorzaken van onveiligheid op straat niet wegneemt.”

"In mijn onderzoek heb ik ook gekeken naar anti 5G-actiegroepen. Ze worden vaak weggezet als wappies, maar sommigen organiseren zich bijzonder effectief en komen bij bestuurders aan tafel"

Is meer kritiek en verzet op zijn plek?

“Absoluut. Een van mijn hoofdstukken heet ‘Make smart things strange again’. Ik denk dat het goed is om ‘slimme’ technologieën die genormaliseerd zijn weer te bevragen. Het is nu bijvoorbeeld radicaal om geen smartphone te hebben of niet op social media te zitten. Mensen voelen zich niet bij machte om invloed uit te oefenen. Je aanpassen is dan de weg van de minste weerstand. Democratisch is dat problematisch, want dan laten we de slimme stad over aan groepen die er wel raad mee weten. Toch is er wel verzet. In mijn onderzoek heb ik ook gekeken naar anti 5G-actiegroepen. Ze worden vaak weggezet als wappies, maar sommigen organiseren zich bijzonder effectief en komen bij bestuurders aan tafel. Over standpunten en argumentatie kun je discussiëren, maar van hun betrokkenheid kunnen we wat leren. Zij laten immers zien dat een slimme stad geen onvermijdelijkheid is, maar gepaard gaat met allerlei keuzes waarover gepraat kan worden.”