Strengere EU-regels voor online diensten op komst: een interview met Europarlementariër Kim van Sparrentak

Het Europees Parlement (EP) wil technieken verbieden die digitale producten verslavender maken. Het gaat om bijvoorbeeld default autoplay bij streaming-platforms en eindeloos scrollen op sociale media.

Het initiatief wordt gesterkt door een door het EP gefinancierde studie over de negatieve gezondheidseffecten van internetdiensten, waaronder sociale media, online spellen en casino’s (1). De studie benadrukt het empirisch verband tussen problematisch smartphone- en internetgebruik en gezondheidsstoornissen, zoals depressie, slapeloosheid en angststoornissen, die vooral bij jongeren en kinderen worden vastgesteld.

Europarlementariër Kim van Sparrentak is tevreden met de goedkeuring van haar initiatief, maar tegelijkertijd verrast dat het een meerderheid kreeg. “Na de eerste stappen in de regulering van sociale media, was mijn gevoel dat veel rechtse collega's niet blij zouden zijn met extra regels voor techbedrijven. Maar het probleem was zo herkenbaar dat bijna iedereen in de plenaire vergadering besloot dat er iets aan gedaan moest worden.”

Nog niet voldoende wetgeving

In de afgelopen jaren heeft de EU al een aantal stappen genomen om de digitale wereld veiliger en transparanter te maken voor consumenten. Om enkele van deze wetgevingsstukken te noemen: de Digital Services Act, de Data Act, de Digital Markets Act, die al van kracht zijn, en de Artificial Intelligence Act, waarover in december informeel overeenstemming is bereikt. Maar die wetten zijn nog niet voldoende, aldus Van Sparrentak. Toen zij haar oproep indiende bij de Interne Markt Commissie van het EP, wees ze op een lacune in de wetgeving met betrekking tot een algemeen verbod op verslavende ontwerpen bij online diensten.

“Het klopt dat de Digital Services al 'dark patterns' aanpakt en dat de AI Act het gebruik van manipulatieve systemen verbiedt. Hier gaat het echter om ontwerpeisen voor alle online diensten. Ze zijn dus niet alleen van toepassing op platforms, zoals de Digital Services Act, en er hoeft geen sprake te zijn van manipulatie om deze verplichtingen op te leggen”, aldus Van Sparrentak.

“Eindeloos scrollen op de TikTok-feed, video’s standaard automatisch afspelen en constante push-en-read notificaties zijn misschien niet manipulatief in de letterlijke zin van het woord, maar zorgen er wel voor dat consumenten gekluisterd blijven aan hun schermen. Dus daar moeten wij invulling aan geven.”

Van Sparrentak benadrukt dat deze technieken, ondanks hun oneerlijkheid, ook niet worden aangepakt door traditionele consumentenbescherming. Het verbod op 'oneerlijke handelspraktijken' onder EU-wetgeving is volgens de Europarlementariër niet up-to-date voor digitale ontwikkelingen, waardoor de nalevingsdrempel in de praktijk hoger wordt voor digitale dienstverleners.

De asymmetrie in het beschermingsniveau van de offline- en online-wereld viel ook de Europese Commissie op, die eind dit jaar van plan is een fitness-check van de bestaande wetgeving uit te voeren. De oproep van het EP is dus geen mosterd na de maaltijd, gezien de plannen van de Commissie nog geen aanleiding geven tot wetswijzigingen.

Laat me met rust, mobiel

Inzetten op zelfdiscipline is volgens Van Sparrentak niet toereikend om het smartphonegebruik van consumenten onder controle te krijgen. Daarom pleit het EP ook voor de invoering van een ‘recht om met rust gelaten te worden’.

“Het nieuwe recht zou moeten inhouden dat digitale apparaten standaard uit kunnen staan. Het is vergelijkbaar met het al bestaande 'right to disconnect' voor werknemers die buiten werktijd niet door de werkgever lastiggevallen mogen worden. De keuze moet uiteindelijk bij de consument liggen om aandachtvragende functies van apparaten weer in te schakelen op een gemakkelijke manier.”

Een voorstel in aantocht

Van Sparrentak is vrij zeker dat de Europese Commissie al bezig is met een wetgevingsvoorstel. Maar het is onzeker wat de exacte inhoud daarvan wordt. “De invloed van de Big Tech-lobby moeten we niet onderschatten, aangezien zij de grootste lobbygroep in Brussel zijn. Voor de plenaire stemming van het EP probeerde de sector nog om een aantal Europarlementariërs bij te praten, maar dat verliep niet goed. Ze hebben echter nog wegen naar de Commissie, dus ze hebben nog kansen om de framing van het probleem te beïnvloeden”.