12 november 2024

Circulair bouwen

Duurzaamheid

Dit artikel is het eerste in een reeks over groen aanbesteden. In dit eerste artikel wordt de achtergrond geschetst van de ontwikkelingen op het gebied van duurzaam (‘groen’) aanbesteden. In de hiernavolgende artikelen wordt ingegaan op de ‘tools’ die aanbestedende diensten in hun spreekwoordelijke gereedschapskist hebben om groene eisen mee te nemen in aanbestedingen én te borgen in de uitvoeringsfase.

Aanbestedingen als instrument voor groene ambities

Aanbestedingen zijn bij uitstek geschikt om groene ambities van overheden te verwezenlijken. Het totale inkoopvolume in Nederland alleen al is minstens 100 miljard euro per jaar. Door deze omvang hebben overheden de mogelijkheid om op grote schaal gedrag te veranderen en groene impact te maken door middel van overheidsopdrachten.

Daarbij dient bedacht te worden dat het stellen van groene eisen en criteria in aanbestedingen niet alleen impact kan hebben op de mate waarin het ingekochte product, werk of de dienst zelf duurzaam is. Groene eisen en criteria werken vaak ook verder door in de ontwikkelingen binnen bepaalde sectoren en marktpartijen, waardoor een hele sector structureel groener kan worden. Denk hierbij aan de CO2-prestatieladder: waar marktpartijen een aantal jaar geleden in aanbestedingen nog beter konden scoren dan hun concurrenten, is inmiddels bekend dat een groot gedeelte van de bouwsector het hoogste prestatieniveau heeft bereikt.

De overheid verkeert bij uitstek in een positie waarin zij ontwikkelingen kan aanjagen en een voortrekkersrol kan innemen. Het heeft er daarbij alle schijn van dat het innemen van zo’n voortrekkersrol ook in economische zin loont: op de lange termijn zal duurzaam inkopen waarschijnlijk voordeliger zijn, omdat achteraf milieuschade ‘opruimen’ onder aan de streep duurder is dan vooraf voorkomen.

Kanttekening daarbij is dat het toepassen van groene eisen en criteria in aanbestedingen niet onbegrensd is, omdat uit aanbestedingsregels ook beperkingen volgen (waar ik in mijn volgende artikel(en) nader op in zal gaan). In beleid en regelgeving is echter een ontwikkeling gaande die groene eisen en criteria in aanbestedingen een veel belangrijker rol toebedeelt (van ‘nice to have’ naar ‘must have’).

Ontwikkelingen groen overheidsbeleid en groene regelgeving

In de afgelopen decennia is er in de EU in toenemende mate aandacht voor ‘groen’, waarbij ‘groen aanbesteden’ steeds meer op de voorgrond treedt. Van het rapport van de Club van Rome begin jaren ’70, de VN-wereldtop Duurzame Ontwikkeling World na het millennium, tot de meer recente Green Deal. Duidelijk is dat groene inkoop steeds meer in de spotlights komt te staan.

In Nederland is een belangrijke stap gezet door middel van het Nationaal Plan Maatschappelijk Verantwoord Inkopen 2021-2025 en de ondertekening van het Manifest Verantwoord Opdrachtgeven en Inkopen 2021-2025 dat op dit plan is gebaseerd. Dit Manifest heeft tot doel dat maatschappelijk verantwoord opdrachtgeven en inkopen de standaard wordt bij de aangesloten overheden.

Ook op Europees niveau staan de ontwikkelingen op het gebied van groen aanbesteden allesbehalve stil. Vanuit de EU komt er steeds meer wetgeving die (steeds verdergaande) impact heeft op overheidsinkoop. Denk hierbij aan Verordeningen zoals de Net Zero Industrial Act, Battery Regulation en Alternative Fuel and Infrastructure Regulation. Op het gebied van Richtlijnen kan gedacht worden aan de Clean Vehicles Directive, Energy Performance of Buildings Directive en Green Claims Directive. Verwacht wordt bovendien dat duurzaamheid ook bijzondere aandacht zal krijgen in de evaluatie en hervorming van de Europese aanbestedingsrichtlijnen (2014/23/EU, 2014/24/EU en 2014/25/EU) die vervolgens weer doorwerken in onze Nederlandse Aanbestedingswet.

Conclusie

We kunnen concluderen dat groen inkopen voor overheden een goed instrument is om groene ambities te verwezenlijken. Verder zien we ook dat deze conclusie steeds breder gedragen, onderschreven en geïmplementeerd wordt. Waar het meenemen van groene eisen in aanbestedingen eerder het karakter had van ‘nice to have’ en ‘fijne bijvangst’, is de afgelopen jaren een ontwikkeling gaande waarin het meenemen van groene eisen en criteria bij overheidsinkoop steeds meer ‘must have’ wordt en een dwingender karakter krijgt. Een aanzwellende trend die voorlopig nog niet stopt!

Maar hoe zorg je ervoor dat de vertaalslag van groene ambities, naar groene aanbestedingen, óók wordt gemaakt naar groene uitvoering? En met welke praktische aandachtspunten dien je daarbij rekening te houden? Daarover later meer in mijn volgende artikelen!

Over de auteurs

  • Zara Gulikers

    Zara staat partijen bij in de bouw-, infrastructuur- en energiesector. Zij adviseert en procedeert over diverse aanbestedings- en bouwrechtelijke onderwerpen, zowel in de (voorbereiding van de) aanbestedingsprocedure als in de uitvoering van een project. Zara focust zich onder meer op de begeleiding van grote complexe bouwprojecten, zoals de PALLAS Reactor en Nuclear Health Centre in Petten en de rioolwaterzuiveringsinstallatie in Den Bosch. Naast het opstellen en beoordelen van traditionele bouwcontracten op basis van de UAV en UAV-GC stelt zij ook contracten op met ver(der)gaande samenwerkingsvormen zoals twee-fasen (waaronder bouwteams), allianties en verschillende contracten met toepassing van Cost+ (waaronder NEC4 en FIDIC). Daarnaast heeft zij kennis van uiteenlopende vastgoedgerelateerde onderwerpen vanuit haar eerdere ervaring in de vastgoedtransactiepraktijk (specialisatie huurrecht). Zara is docent bij Conducto Opleidingen Inkoop & Aanbesteden.

    Duet advocaten

Gerelateerd nieuws

Emissiegegevens onder de Wet open overheid: waarom moet de minister informatie over boerenbedrijven openbaar maken?

Emissiegegevens nemen een bijzondere positie in binnen de Wet open overheid (Woo), zoals bevestigd in een recente uitspraak van de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State (de Afdeling). Een bestuursorgaan kan de openbaarmaking van deze gegevens niet zomaar weigeren. In deze blog zetten wij uiteen wat de regels voor openbaarmaking van emissiegegevens onder de Woo zijn en bespreken wij de uitspraak van de Afdeling van 24 september 2025.

Data & Privacy

Energiegemeenschappen krijgen steviger positie in het energiesysteem

Het Nederlandse energiesysteem bevindt zich midden in een revolutie. Nieuwere partijen nemen een steeds belangrijke rol daarbinnen in. Eén van deze nieuwe partijen zijn de energiegemeenschappen. Energiegemeenschappen zijn lokale samenwerkingsverbanden van burgers, bedrijven en/of overheden gericht op het lokaal delen of leveren van energie. Op 29 september 2025 stuurde de minister van Klimaat en Groene Groei een Kamerbrief over de rol van energiegemeenschappen in het energiesysteem. De minister benadrukt dat energiegemeenschappen onder de juiste voorwaarden een onmisbare rol kunnen spelen in de energietransitie. In deze blog bespreken Erwin Noordover en Julian Schouten de hoofdlijnen van de brief, met bijzondere aandacht voor de verhouding tussen energiegemeenschappen, energiehubs en warmtenetten.

Klimaat

‘Vraagcreatie maakt Europese industrie weerbaarder en duurzamer’

De verduurzaming van de Europese industrie vraagt forse investeringen. En die investeringen zijn alleen rendabel als er ook een structurele markt is voor duurzame productie. Vraagcreatie, het actief creëren van een markt voor duurzaam geproduceerde producten kan een belangrijke en haalbare oplossing bieden, zo blijkt uit een nieuw onderzoek van Deloitte. En kan een essentiële rol spelen voor de Europese concurrentiepositie en weerbaarheid.

Klimaat

Het eerste licht door het stikstofslot?

Het zal niemand zijn ontgaan dat Nederland op (een stikstof-)slot zit. Vrijwel alle stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden hebben te maken met een structureel te hoge stikstofneerslag (ookwel stikstofdepositie), waardoor meer dan 80% van deze gebieden in een ongunstige staat van instandhouding verkeert of verder dreigt te verslechteren. Dit maakt dat er nauwelijks ruimte is om nieuwe projecten die leiden tot enige stikstofneerslag te vergunnen, hoe klein ook. Met de Amercentrale– en Rendac-uitspraken van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State is dit slot bovendien nog verder aangetrokken.[1] Door de aanvullende eisen, zoals de vergunningplicht bij intern salderen en de additionaliteitstoets, lopen talloze bouw-, infrastructuur- en verduurzamingsinitiatieven vast. Om deze impasse te doorbreken presenteerde het kabinet op 25 april 2025 het Startpakket Nederland van het slot (het Startpakket). [2] Daarmee wordt een eerste poging gedaan om weer beweging te krijgen in de vastgelopen vergunningverlening. Maar biedt dit daadwerkelijk het eerste licht aan het einde van de tunnel?

Omgeving

Meer nieuws