Groen aanbesteden: een aanzwellende trend

Dit artikel is het eerste in een reeks over groen aanbesteden. In dit eerste artikel wordt de achtergrond geschetst van de ontwikkelingen op het gebied van duurzaam (‘groen’) aanbesteden. In de hiernavolgende artikelen wordt ingegaan op de ‘tools’ die aanbestedende diensten in hun spreekwoordelijke gereedschapskist hebben om groene eisen mee te nemen in aanbestedingen én te borgen in de uitvoeringsfase.

Aanbestedingen als instrument voor groene ambities

Aanbestedingen zijn bij uitstek geschikt om groene ambities van overheden te verwezenlijken. Het totale inkoopvolume in Nederland alleen al is minstens 100 miljard euro per jaar. Door deze omvang hebben overheden de mogelijkheid om op grote schaal gedrag te veranderen en groene impact te maken door middel van overheidsopdrachten.

Daarbij dient bedacht te worden dat het stellen van groene eisen en criteria in aanbestedingen niet alleen impact kan hebben op de mate waarin het ingekochte product, werk of de dienst zelf duurzaam is. Groene eisen en criteria werken vaak ook verder door in de ontwikkelingen binnen bepaalde sectoren en marktpartijen, waardoor een hele sector structureel groener kan worden. Denk hierbij aan de CO₂-prestatieladder: waar marktpartijen een aantal jaar geleden in aanbestedingen nog beter konden scoren dan hun concurrenten, is inmiddels bekend dat een groot gedeelte van de bouwsector het hoogste prestatieniveau heeft bereikt.

De overheid verkeert bij uitstek in een positie waarin zij ontwikkelingen kan aanjagen en een voortrekkersrol kan innemen. Het heeft er daarbij alle schijn van dat het innemen van zo’n voortrekkersrol ook in economische zin loont: op de lange termijn zal duurzaam inkopen waarschijnlijk voordeliger zijn, omdat achteraf milieuschade ‘opruimen’ onder aan de streep duurder is dan vooraf voorkomen.

Kanttekening daarbij is dat het toepassen van groene eisen en criteria in aanbestedingen niet onbegrensd is, omdat uit aanbestedingsregels ook beperkingen volgen (waar ik in mijn volgende artikel(en) nader op in zal gaan). In beleid en regelgeving is echter een ontwikkeling gaande die groene eisen en criteria in aanbestedingen een veel belangrijker rol toebedeelt (van ‘nice to have’ naar ‘must have’).

Ontwikkelingen groen overheidsbeleid en groene regelgeving

In de afgelopen decennia is er in de EU in toenemende mate aandacht voor ‘groen’, waarbij ‘groen aanbesteden’ steeds meer op de voorgrond treedt. Van het rapport van de Club van Rome begin jaren ’70, de VN-wereldtop Duurzame Ontwikkeling World na het millennium, tot de meer recente Green Deal. Duidelijk is dat groene inkoop steeds meer in de spotlights komt te staan.

In Nederland is een belangrijke stap gezet door middel van het Nationaal Plan Maatschappelijk Verantwoord Inkopen 2021-2025 en de ondertekening van het Manifest Verantwoord Opdrachtgeven en Inkopen 2021-2025 dat op dit plan is gebaseerd. Dit Manifest heeft tot doel dat maatschappelijk verantwoord opdrachtgeven en inkopen de standaard wordt bij de aangesloten overheden.

Ook op Europees niveau staan de ontwikkelingen op het gebied van groen aanbesteden allesbehalve stil. Vanuit de EU komt er steeds meer wetgeving die (steeds verdergaande) impact heeft op overheidsinkoop. Denk hierbij aan Verordeningen zoals de Net Zero Industrial Act, Battery Regulation en Alternative Fuel and Infrastructure Regulation. Op het gebied van Richtlijnen kan gedacht worden aan de Clean Vehicles Directive, Energy Performance of Buildings Directive en Green Claims Directive. Verwacht wordt bovendien dat duurzaamheid ook bijzondere aandacht zal krijgen in de evaluatie en hervorming van de Europese aanbestedingsrichtlijnen (2014/23/EU, 2014/24/EU en 2014/25/EU) die vervolgens weer doorwerken in onze Nederlandse Aanbestedingswet.

Conclusie

We kunnen concluderen dat groen inkopen voor overheden een goed instrument is om groene ambities te verwezenlijken. Verder zien we ook dat deze conclusie steeds breder gedragen, onderschreven en geïmplementeerd wordt. Waar het meenemen van groene eisen in aanbestedingen eerder het karakter had van ‘nice to have’ en ‘fijne bijvangst’, is de afgelopen jaren een ontwikkeling gaande waarin het meenemen van groene eisen en criteria bij overheidsinkoop steeds meer ‘must have’ wordt en een dwingender karakter krijgt. Een aanzwellende trend die voorlopig nog niet stopt!

Maar hoe zorg je ervoor dat de vertaalslag van groene ambities, naar groene aanbestedingen, óók wordt gemaakt naar groene uitvoering? En met welke praktische aandachtspunten dien je daarbij rekening te houden? Daarover later meer in mijn volgende artikelen!