Water besparen of vogels redden? De onverwachte rol van waterzuiveringsinstallaties

Iedere herfst en lente vliegen miljoenen vogels duizenden kilometers tussen hun broedgebieden in Europa en hun overwinteringsgebieden in Afrika. Tijdens deze trektocht zijn wetlands – moerassen, plassen en meren – cruciaal als rust- en voedselplekken. Maar hier zit een probleem: wereldwijd verdwijnen wetlands razendsnel. In de afgelopen honderd jaar is meer dan de helft van deze gebieden verloren gegaan.

In Egypte, waar de droge landschappen en hoge bevolkingsdichtheid zorgen voor weinig natuurlijke waterbronnen, is de situatie nog nijpender. Wetenschappers Khaled Noby en Marc Naguib van Wageningen University & Research vroegen zich af: kunnen waterzuiveringsinstallaties (ook wel wastewater treatment plants WTP’s) een alternatief bieden?

Noby, Naguib en collega’s bestudeerden 25 waterzuiveringsinstallaties langs de Nijl – een belangrijke migratieroute voor miljarden vogels. Ze vergeleken vier verschillende soorten WTP’s, variërend van eenvoudige installaties met open waterbassins tot hypermoderne zuiveringen waar al het water wordt hergebruikt.

Meer technologie, minder vogels

Wat bleek? De oudere, minder geavanceerde installaties – vooral die met open water en onbeheerste overloopbassins – trokken aanzienlijk meer vogelsoorten aan dan de meest efficiënte installaties, waar al het water wordt teruggewonnen en geen open plassen overblijven.

Waarom? Marc Naguib legt uit: “Het is heel simpel: open water trekt vogels aan. In de minder geavanceerde zuiveringsinstallaties ontstaan vaak vijvers waar water blijft staan. Hier groeien algen en kleine diertjes zoals plankton, een belangrijke voedselbron voor veel vogelsoorten en er is vaak complexe vegetatie omheen. En deze gebieden bieden trekvogels die lange afstanden afleggen een plek om uit te rusten.”

Bij de modernste WTP’s, waar water volledig wordt hergebruikt en geen open vijvers zijn, zag het onderzoeksteam daarentegen veel minder vogels. De enige soorten die hier voorkwamen, waren vogels die gewend zijn aan stedelijke omgevingen, zoals huismussen en kwikstaarten.

Een moeilijke keuze: schoon water of biodiversiteit?

Dit onderzoek legt een belangrijk dilemma bloot, licht Khaled Noby toe (naast PhD-er bij WUR is hij ook executive director van Nature Conservation Egypt): “Water is schaars in Egypte. Moderne zuiveringstechnieken helpen om zoveel mogelijk water te recyclen voor hergebruik in landbouw en drinkwatervoorziening. Maar dit gaat dus ten koste van leefgebieden voor vogels.”

De wetenschappers wijzen erop dat hier sprake is van een spanningsveld tussen twee duurzame ontwikkelingsdoelen: SDG 6 (schoon water en sanitatie) en SDG 15 (leven op het land, oftewel biodiversiteitsbehoud). De vraag is dus: hoe kunnen we water zo efficiënt mogelijk hergebruiken zonder de biodiversiteit in gevaar te brengen?

Een slimme middenweg

Gelukkig hoeft dit geen zwart-wit keuze te zijn. De onderzoekers adviseren beleidsmakers om bij het ontwerpen van nieuwe WTP’s rekening te houden met de natuur. Dit kan bijvoorbeeld door:

• open waterbassins te behouden op plekken waar er geen natuurlijke alternatief is, zodat vogels er kunnen foerageren en uitrusten

• natuurlijke vegetatie rond de installaties te laten groeien, wat schuilplaatsen biedt voor verschillende vogelsoorten

• regelmatige monitoring van de waterkwaliteit, zodat de plassen niet veranderen in gevaarlijke ‘ecologische valkuilen’ vol vervuild water.

In een wereld waarin natuur en menselijke behoeften steeds vaker botsen, laat dit onderzoek zien dat slimme oplossingen mogelijk zijn. Waterzuivering en natuurbehoud hoeven niet elkaars tegenpolen te zijn – als we het maar goed aanpakken.