Kabinet grijpt in: poortwachters moeten stoppen met doorslaan in witwasbestrijding

De ministers erkennen dat de bestaande aanpak te vaak is doorgeslagen, wat heeft geleid tot disproportionele lasten voor gewone burgers en ondernemers. Volgens hen is het nu tijd voor een omslag naar een meer evenwichtige benadering. “Met de in deze brief beschreven maatregelen denken we een balans te vinden tussen deze twee hoofddoelen,” aldus de bewindslieden.

Lasten verlichten, risico’s gericht aanpakken

De nieuwe anti-witwasaanpak heeft twee duidelijke speerpunten: het verlagen van de lasten voor bonafide partijen en het verhogen van de barrières voor criminelen. Deze doelen worden niet als tegenstrijdig gezien, maar als aanvullend. De kern van de aanpak is een verbeterde risicogebaseerde benadering: poortwachters moeten zich meer richten op de grootste risico’s, en minder op situaties met een laag risico.

Een belangrijk onderdeel hiervan is de invoering van het Europese AML-pakket, dat uit nieuwe regelgeving bestaat en een Europese anti-witwasautoriteit (AMLA) introduceert. Nederland kiest bij de implementatie van deze regels bewust voor de minst belastende opties, zoals het schrappen van overbodige registratieplichten voor poortwachters.

Daarnaast worden toezichthouders zoals DNB aangespoord om hun toezicht ook risicogebaseerd in te richten. De Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) werkt aan betere standaarden voor cliëntenonderzoek en omgang met politiek prominente personen (PEP’s). Het kabinet wil af van de trend waarbij banken “voor de zekerheid” méér vragen dan nodig is. Ook het UBO-register (waarin uiteindelijk belanghebbenden van organisaties worden geregistreerd) wordt verbeterd en beter afgeschermd, om privacy én bruikbaarheid te waarborgen.

Slimmere technologie en betere samenwerking

Om de lasten voor klanten verder te beperken en tegelijkertijd criminelen beter te weren, wordt ingezet op slimmere gegevensdeling, digitale identificatiemiddelen zoals eID-wallets, en technologieën als Privacy Enhancing Technology (PET) en kunstmatige intelligentie. Ook wordt samenwerking tussen banken, toezichthouders en opsporingsdiensten versterkt via het Financieel Expertise Centrum (FEC) en andere platforms.

Ondernemers moeten toegang houden tot de bank

Een belangrijk pijnpunt in de oude aanpak was de onverklaarde weigering of sluiting van bankrekeningen van bonafide ondernemers, stichtingen en verenigingen. Dat moet stoppen, vinden de ministers. Banken en ondernemersorganisaties worden gevraagd met een voorstel voor zelfregulering te komen. Als dat onvoldoende effect heeft, sluit het kabinet nationale wetgeving niet uit. Op Europees niveau wordt zelfs gepleit voor een recht op een zakelijke betaalrekening.

Meer macht voor FIU-Nederland, minder cash in criminele circuits

Om criminelen beter aan te pakken, krijgen instanties zoals FIU-Nederland (de Financial Intelligence Unit) meer bevoegdheden, waaronder het bevriezen van verdachte geldstromen. Overheidsorganisaties krijgen mogelijk ook meldrechten voor verdachte transacties. De meldingsplicht voor poortwachters verandert: ze moeten straks verdachte transacties melden, in plaats van “ongebruikelijke” – een wijziging die voortkomt uit de Europese regels.

Ook wordt het verbod op contante betalingen boven een bepaalde grenswaarde uitgebreid naar diensten. Het kabinet onderzoekt bovendien hoe het ondergronds bankieren – een belangrijke witwasroute – beter kan worden aangepakt.

Kabinet neemt regie

Tot slot wil het kabinet meer grip en samenhang brengen in het anti-witwasbeleid. Nieuwe organisaties worden niet opgericht, maar het kabinet neemt wel actief de regie, onder andere via periodiek overleg met betrokken partijen. Ook de Nationale Risicoanalyses (NRA’s) voor witwassen en terrorismefinanciering worden vernieuwd en beter bruikbaar gemaakt voor poortwachters.

Heinen en Van Weel besluiten hun brief met een oproep tot samenwerking: “We kijken ernaar uit om deze aanpak verder vorm te geven met alle betrokken partijen en blijven hierover ook graag in gesprek met uw Kamer.”

Positieve reacties van de NVB en ondernemersorganisaties

De Nederlandse Vereniging van Banken (NVB) heeft positief gereageerd op de plannen van het kabinet. Volgens de NVB sluit de nieuwe aanpak goed aan bij hun eerder gelanceerde plan NextGen Poortwachter, dat inzet op een effectievere en klantvriendelijkere witwasbestrijding. De vereniging ziet in het kabinetsbeleid veel van hun voorstellen terug, waaronder meer duidelijkheid over risicogericht toezicht. Banken krijgen meer ruimte om minder te doen bij klanten met een laag risico, wat volgens de sector essentieel is om de lasten voor bonafide klanten te verlichten. Ook de aansluiting op de Basisregistratie Persoonsgegevens (BRP) en de verbeteringen in het UBO-register worden door de NVB als belangrijke stappen gezien om klantonderzoeken efficiënter en gerichter uit te voeren.

Ook VNO-NCW en MKB-Nederland zijn positief over de plannen. De ondernemersorganisaties zien belangrijke elementen terug waarvoor zij al langer pleiten, zoals een wettelijk recht op een zakelijke bankrekening, ruimere mogelijkheden voor gegevensuitwisseling tussen banken, en een proportionele aanpak van risico’s. Ze benadrukken dat dit niet alleen regeldruk voor ondernemers verlaagt, maar ook de effectiviteit van de witwasbestrijding ten goede komt. Daarbij steunen zij de verschuiving naar het melden van verdachte in plaats van ongebruikelijke transacties, en de uitbreiding van het verbod op contante betalingen naar diensten.

Lees hier de volledige Kamerbrief