Plastic afval als dekmantel voor witwassen: Nederland cruciale schakel

Plastic afval wordt wereldwijd verhandeld, verwerkt en gerecycled. Maar achter die internationale handel schuilt een wereld waarin regelgeving soms onduidelijk is en controle lastig blijkt. Zo wordt in het Verdrag van Bazel – dat deze handel regelt – bijvoorbeeld niet precies uitgelegd wat ‘bijna vrij van verontreiniging’ betekent. Hierdoor kunnen ook vervuilde plasticstromen ongezien meeliften.

Daarnaast is het financieel nog steeds aantrekkelijker om nieuw plastic te maken dan om gerecycled plastic te gebruiken. De sector is bovendien versnipperd: verschillende instanties houden toezicht op delen van de keten, maar niemand overziet het geheel. Hierdoor is controle vaak lastig, vooral als plastic op papier bestemd is voor recycling, maar in werkelijkheid in verbrandingsovens terechtkomt – vaak in armere landen.

Nederland belangrijke speler

Samen met de VS en Japan behoort Nederland tot de grootste exporteurs van plastic afval. Veel afvalstromen lopen via Nederlandse havens naar landen buiten de EU. Daarbij wordt ook veel plastic geïmporteerd, onder andere uit het Verenigd Koninkrijk – dat opvallend genoeg ook weer plastic van ons ontvangt. Subsidies en regelgeving kunnen hierbij een rol spelen.

Handel gebruikt voor witwassen

De plastic afvalhandel blijkt ook een aantrekkelijk middel voor criminelen om geld wit te wassen. Deze zogenoemde Trade Based Money Laundering (TBML) maakt gebruik van internationale handelsstromen om crimineel geld een legale uitstraling te geven. Dat gebeurt bijvoorbeeld door te sjoemelen met facturen, met goederen die nooit worden geleverd (phantom shipping), of door meerdere keren te factureren voor dezelfde zending.

Soms is er niet eens sprake van fraude op papier: crimineel geld wordt simpelweg gebruikt om echt plastic te kopen en te verhandelen. De opbrengst lijkt dan legaal, terwijl de herkomst dat niet is.

Een voorbeeld uit het onderzoek laat zien hoe een Nederlands bedrijf zogenaamd plastic afval verhandelde tussen het VK en de Verenigde Arabische Emiraten. In werkelijkheid werden lege containers verscheept en ging het om het witwassen van €20 miljoen aan crimineel geld.

Miljoenen aan verdachte transacties

Het AMLC onderzocht 75 verdachte transacties, samen goed voor bijna €145 miljoen. In 2021 piekte het aantal meldingen bij FIU-Nederland, met een totaal van €89,5 miljoen. Banken en andere instellingen gaven vooral meldingen door bij opvallende betalingen, bijvoorbeeld uit China, contante opnames of transacties via schimmige partners. Bedrijven die handelen in plastic afval vallen onder de meldplicht van de anti-witwaswet (Wwft) en moeten verdachte of contante transacties vanaf €10.000 melden.

Regels worden aangescherpt

Internationaal valt de handel onder het Verdrag van Bazel, dat sinds 2021 strenger is geworden. Binnen de EU gelden ook extra eisen: bijvoorbeeld over hoeveel vervuiling is toegestaan. De Europese Green Deal stelt daarnaast als doel dat in 2030 minstens 55% van het plastic verpakkingsafval gerecycled wordt. Nederland heeft met bedrijven afgesproken dat plastic in 2025 volledig recyclebaar moet zijn.

Hoe werkt de handel in plastic afval?

De keten kent vijf belangrijke stappen:

Tussen 2021 en 2023 voerde Nederland voor €176 miljoen aan plastic afval in en voor €327 miljoen uit. Grote handelspartners zijn onder andere het VK, Indonesië, Vietnam, de VS en Noorwegen.

Fraude melden? Dit kun je doen

Wie vermoedens heeft van fraude of milieuschendingen in de afvalhandel, kan terecht bij verschillende instanties:

• FIOD (voor financiële en fiscale fraude)

• Douane (bij onjuiste documenten)

• Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) (voor milieuovertredingen)

• Omgevingsdiensten

• Meld Misdaad Anoniem

Samenwerken tegen misbruik

Het onderzoek van AMLC en de Douane laat zien hoe kwetsbaar de plastic afvalketen is voor misbruik. Internationale samenwerking, strikte regels en effectieve controle blijven cruciaal om witwassen en fraude te voorkomen – en tegelijkertijd te zorgen dat plastic écht wordt hergebruikt.

Lees hier het hele onderzoek van AMLC en de Douane