Meer regels, minder resultaat: hoe de overheid vastloopt in haar eigen systeem

Het onderzoek van PwC, gebaseerd op een database met ruim één miljoen datapunten van de 51 grootste uitvoeringsorganisaties, die meer dan 95% van het aantal werknemers en de totale omzet in de uitvoering dekken, onthult een aantal alarmerende cijfers:

• 147% meer regels: Sinds 2005 is het aantal wetten en regels waar uitvoeringsorganisaties mee te maken hebben, met maar liefst 147% toegenomen. Dit staat in schril contrast met de maatschappijbrede toename van wetten en regels, die aanzienlijk lager was (+14%). Slechts één organisatie kende een afname, wat duidt op een brede taakverzwaring.

• 88% meer uitzonderingen: De complexiteit is sterk toegenomen. Het aantal uitzonderingen per wet of regel is bijna verdubbeld (+88%). Dit betreft een stapeling van uitzondering op uitzondering, en ook het aantal vrijstellingen, ontheffingen (+124%) en hardheidsclausules (+253%) is significant gestegen.

• 105% meer verwevenheid: Wet- en regelgeving is steeds nauwer met elkaar verweven. Regelingen verwijzen tegenwoordig naar dubbel zoveel (+105%) andere regelingen als voorheen.

Gevolgen voor Personeel en Productiviteit

Deze toegenomen veelheid en complexiteit hebben directe en meetbare gevolgen. De uitvoering wordt steeds arbeidsintensiever doordat minder werk via massale processen kan verlopen. De bevindingen laten zich zien in de uitbreiding van het aantal medewerkers en een daling van de productiviteit in de uitvoering. Er is een sterk verband tussen de toename van wetten en regels en de uitbreiding van personeelsbestanden, evenals tussen de toename van uitzonderingen en de daling van de productiviteit. Voor elke euro die wordt geïnvesteerd in de uitvoering, kan de overheid daardoor minder diensten verlenen aan de burger.

Met name toezichthouders worden het hardst geraakt door de toename van regelgeving (+291%). Ook wetten en regels over privacy en informatiebeveiliging zijn sinds 2005 ruim verdubbeld, wat het belang van gegevensbescherming in de Nederlandse wet- en regelgeving onderstreept.

"Paradox van de Menselijke Maat"

De wens om beleid zoveel mogelijk op het individu af te stemmen, leidt in de praktijk tot de 'Paradox van de Menselijke Maat'. Dit uit zich in langere wachttijden omdat maatwerk arbeidsintensief is, rigide werkinstructies omdat medewerkers vaak niet zijn opgeleid voor maatwerk, en het risico op rechtsongelijkheid omdat burgers via maatwerk verschillende behandelingen krijgen. Verouderde IT-systemen dragen hier ook aan bij, aangezien het vaak niet lukt om de nieuwe en gewijzigde wetten en regels met de bestaande systemen en personeelsbestand op te vangen.

Oproep tot actie

PwC roept op tot een ambitieuze bestuurlijke agenda en een uitvoeringsagenda om deze problematiek aan te pakken.

• Bestuurlijk: Er moet weer werk worden gemaakt van stelselhervormingen, waarbij gestapelde wetten en regels samengebracht en overzichtelijk en uitvoerbaar worden gemaakt. Dit omvat het periodiek opschonen van grote stelsels en het vereenvoudigen van wetsvoorschriften waar mogelijk, door scherpe keuzes te maken over de noodzaak van complexe maatwerkregelingen versus de uitvoerbaarheid met bestaande capaciteit.

• Uitvoering: Gerichte investeringen in de adaptiviteit van organisaties zijn cruciaal, zowel in termen van IT als menskracht. Middelen en tijd moeten vrijgemaakt worden om verouderde IT-systemen door te ontwikkelen, en overweging moet worden gegeven aan het (semi-)automatisch verwerken van maatwerkdossiers.

Het rapport sluit af met een oproep om de knelpunten in de uitvoering scherp te diagnosticeren en duidelijke keuzes te maken die de uitvoerbaarheid van de huidige regels verbeteren.