Schaalvergroting in de zorg: balanceren tussen vertrouwen en samenwerking

“Je bent als bestuurder geen knip voor je neus waard als je geen lid bent van een RSO.” Jeroen Lambriks, RvB Amstelring

De schaal bezien onze gesprekspartners in relatie tot de strategische spanning tussen vandaag en morgen. Die zorgspanningsboog omvat aan de ene kant de zorgprocessen en het optimaliseren van de bedrijfsvoering rond het huidige zorgportfolio. Aan de andere kant staat de brute realiteit van een fundamentele wijziging van het zorgportfolio terwijl de benodigde middelen (financieel en personeel) steeds schaarser worden.

Schaalvergroting lost niet automatisch de uitdagingen op

Onze gesprekspartners erkennen dat een grotere schaal voordelen heeft om de zorgspanningsboog het hoofd te bieden als het gaat om expertise, investeringskracht, arbeidsmarktkansen en transformatie van de zorg. Fusies zijn echter niet per se de oplossing, want complex en niet altijd verstandig.

Ongeacht de omvang geven zij het signaal dat bewustzijn van de positie in de regionale context cruciaal is. Samenwerking met kleinere, innovatieve partijen is effectiever om schaalgrootte te realiseren dan een fusie, vooral wanneer organisaties een duidelijke marktpositionering en specialisatie nastreven.

De bestuurders en directeuren die wij spraken, benadrukken dat kwaliteit, identiteit en financiële gezondheid belangrijker zijn om genoemde uitdagingen op te pakken dan omvang. Zij stellen onafhankelijk van elkaar dat een fusie moet voortkomen uit een bewuste strategische keuze, niet uit persoonlijke ambities ten behoeve van schaalvergroting.

“Schaal is meer slim in verbinden. Durf te kiezen waar je van bent. Hoe pijnlijk het soms ook is.” Jessica Heuperman, RvB Pergamijn

Opvallend is verder dat ze unaniem aangeven dat een grotere omvang in de zorg geen denkrichting is. De oplossingen voor schaalvergroting liggen in intensieve samenwerking, zoals de NZa ook concludeert in De stand van de zorg 2024. De bevinding uit dit onderzoek lijkt aan te sluiten bij een analyse van de jaarverslagen zorg op de site van het ministerie van VWS, waaruit blijkt dat in 2023 en 2024 zeer weinig VVT- en GHZ-organisaties daadwerkelijk zijn opgehouden te bestaan ten faveure van schaalvergroting.

Het probleem in samenwerking is aanspreekbaarheid

Er is ook een grens aan schaalvoordelen door fusies en vormen van samenwerking. Groter worden en zijn, kent een omslagpunt: de bureaucratie neemt toe, de afstand tot de werkvloer ook. Dus moet gezocht worden naar een optimum in schaal, waarbij groter niet altijd beter is. Een opvallende bevinding is de overtuiging bij onze gesprekspartners dat schaalgrootte niets zegt over hoe de zorg is georganiseerd. Ook een grote organisatie kan kleinschalige zorg bieden of alternatieve woonvormen faciliteren.

De voorkeur gaat uit naar samenwerking boven fusie. Randvoorwaarde in samenwerking is vertrouwen. Maar vertrouwen alleen is niet genoeg. Goede samenwerking vraagt ook om heldere, zakelijke afspraken over eigenaarschap, investeringen en verantwoordelijkheden. Zeker als samenwerking intensiever en langduriger wordt. Te denken valt aan regionale samenwerkingsorganisaties (RSO's). RSO’s zijn essentieel voor het delen van data en het toepassen van AI-technologieën. Onze gesprekspartners suggereren wel dat het nodig kan zijn om kleinere RSO’s te fuseren tot een grotere RSO om voldoende massa te bereiken.

“Vertrouwen kan morgen weg zijn als een bestuurder vertrekt.” Angela Jansen, RvB ZZG zorggroep

Zelf-assessment: laat zien waar je (niet) goed in bent

Bewustzijn van de regionale context en het eigen profiel is cruciaal om als community de noodzakelijke schaalvergroting te realiseren. Organisaties moeten eerlijk kijken naar hun sterktes, zwaktes en positie in het zorglandschap, en op basis daarvan keuzes maken over samenwerking, groei of specialisatie. De schaal van de georganiseerde zorg moet innovatieve concepten, zoals inclusieve woonvormen, mogelijk maken. Bijvoorbeeld woonvormen waar meerdere generaties samenleven en elkaar ondersteunen, waardoor zorgzame gemeenschappen ontstaan.

Beschikbaarheid van personeel randvoorwaarde voor schaal

Strategische keuzes gerelateerd aan de zorgspanningsboog zijn bijvoorbeeld te baseren op beschikbaarheid van personeel, zoals bij Zorggroep Oude en Nieuwe Land gebeurt. De benodigde schaal kan ook ontstaan via regionale of thematische samenwerking, waarbij grote en kleine partijen elkaar versterken in plaats van concurreren. Er zijn wijken, zoals het Statenkwartier in Den Haag, waar soms drie verschillende ouderenzorgorganisaties tegelijkertijd dezelfde zorgproducten aanbieden. Gezamenlijk een grotere schaal organiseren vereist afstemming tussen en met de collega-aanbieders om overaanbod te voorkomen.

“Ik geloof in inclusief wonen, en de zorg organiseren daar waar het personeel is.” Albert Hilvers, RvB Zorggroep Oude en Nieuwe Land

Aan de inhoud van dit artikel hebben bijgedragen: Albert Hilvers (Zorggroep Oude en Nieuwe Land), Angela Jansen (ZZG zorggroep), Erik van der Veer (Zorggroep Elde Maasduinen), Jessica Heuperman (Pergamijn), Jeroen Alstadt (ZZG zorggroep), Jeroen Lambriks (Amstelring), Jeroen van Bommel (Van Neynsel), Joris de Jong (Liemerije), Mark Leffers (Amstelring), Marion van Zoom (Egala Zorg), Marlon Lichtleitner (Pergamijn), Shequita Kalloe (Argos Zorggroep) en Taco Sijbrandij (Odion).