Rijksaanpak dakloosheid komt niet van de grond, dus presenteren Kamerleden een eigen plan

Foto: Kansfonds

“Volgens de ETHOS-telling is 40 procent van de mensen die dakloos zijn onder de 27 jaar. Ik sta hier dus niet alleen als Luc, maar ook namens Fatima, Ruan, Salma, Shira en nog heel veel andere jongeren”, zegt Luc bij de presentatie van de nota. Hij is onderdeel van jongerenpanel de Derde Kamer, woonde drie jaar in de daklozenopvang, en wacht sinds een jaar in een safe house op een tijdelijke plek bij het Leger des Heils. “Het zou mij enorm helpen als ik een vaste plek heb, die ik thuis kan noemen.”

Ook Ashley Knipping deelt haar ervaringen. “Een dag nadat ik achttien werd, stonden mijn tassen buiten. Het had niet zo hoeven zijn”, zegt ze over hoe ze als officiële volwassene weg moest uit de jeugdzorg. Hulp van de gemeente krijgen ging zeer moeizaam. Ze moest bewijzen dat ze wel echt dakloos was. “Het wantrouwen was next level.”

De ervaringen van Luc en Knipping zijn niet uniek. Volgens de officiële CBS-berekening telt Nederland ongeveer 30.600 dakloze mensen, maar volgens experts en belangenorganisaties is dat een grove onderschatting. De officieuze inschatting is dat het daadwerkelijke aantal ruim drie keer hoger ligt, rond de 100.000. Een daadwerkelijke telling van dak- en thuisloze mensen in Den Bosch en omstreken toonde bovendien dat de groep dak- en thuislozen veel diverser is dan de CBS-cijfers doen vermoeden. Een derde is vrouw en 40 procent is jonger dan 27 jaar, zoals Luc al aanstipte.

Dat Nederland zoveel dakloze mensen telt, is volgens Sandra Beckerman van de SP en Lisa Westerveld van GroenLinks-PvdA onacceptabel. De Rijksaanpak om dakloosheid in Nederland in 2030 uit te bannen schiet volgens hen tekort. De beloofde paradigmaverschuiving in het Nationaal Actieplan Dakloosheid ‘Eerst een Thuis’ van het kabinet, van opvang naar het bewezen effectieve housing first – zorg eerst voor een woning en werk van daaruit aan andere problemen – blijft steken in de startblokken. Gemeenten blijven hangen in oud op opvang gericht beleid en zien dakloosheid niet zelden nog steeds als zorg- in plaats van woonprobleem.

Politiek verstoppertje

Met een initiatiefnota met twintig actiepunten willen Beckerman en Westerveld daar verandering in brengen. Zonder bijsturing is een einde maken aan dakloosheid in 2030 een wassen neus, zeggen zij. De nota moeten we vooral als aanvulling zien op het huidige beleid, zeggen de Kamerleden. “In dit plan zitten erg goede punten. Zo staat het zorgen voor een thuis voorop. Op papier althans. Want de huidige aanpak dreigt nog steeds onvoldoende te zijn om de doelen te halen”, staat in de nota.

Na een debat in juni in de Tweede Kamer over de voortgang van het actieplan waren de Kamerleden er niet gerust op dat dit besef werd gedeeld door de toenmalige coalitie. Staatssecretaris van Volksgezondheid Maarten van Ooijen bleef “zo vaag” en “weinig concreet”, zegt Beckerman. Volkshuisvestingsminister Hugo de Jonge liet zijn gezicht bij het debat niet zien. “Politiek verstoppertje”, vindt Beckerman.

De nieuwe coalitie geniet ook weinig vertrouwen. In het Hoofdlijnenakkoord wordt dakloosheid éénmaal terloops genoemd. Pas na aandringen van Westerveld en Beckerman in een motie zegde de nieuwe coalitie toe om het huidige actieplan voort te zetten. Westerveld veronderstelt dat het thema bij veel bewindslieden en Kamerleden laag op de prioriteitenlijst staat, omdat het voor hen een onzichtbaar probleem is.

Extra sociale huur nodig

De kern van de initiatiefnota is dakloosheid daadwerkelijk als woonprobleem aanvliegen. Inzetten op housing first is “een mooie ambitie, maar totaal niet serieus te nemen als er onvoldoende woningen zijn”, staat in de nota.

Beckerman en Westerveld pleiten dus voor de bouw van ongeveer 70.000 extra sociale huurwoningen, bovenop de 250.000 die al in de prestatieafspraken tussen het Rijk en de corporatiesector staan. Daarmee zijn de naar schatting 70.000 dakloze mensen die buiten de CBS-statistieken vallen gedekt, is de redenering.

Verder willen de Kamerleden dat de sloop, verkoop en liberalisering van sociale huur stopt als dat leidt tot een kleinere gereguleerde voorraad in een gemeente, dat gemeenten minimaal 35 procent sociale corporatievoorraad aanhouden, dat huisuitzettingen verboden worden als iemand daardoor dakloos raakt, en dat leegstand wordt ingezet voor de huisvesting van dakloze mensen.

‘Elke schuld telt’

Het zal wel even duren voordat de extra woningen er staan, erkennen de nota-opstellers. Er zijn dus ook ingrepen nodig in het sociale domein en de zorg.

Luc en Knipping delen voorbeelden van de manier waarop huidige regels dakloosheid in de hand werken. Zo raakte Knipping verder in de problemen doordat zij geen legitimatiebewijs had. Voor het aanvragen van zo’n bewijs heb je een briefadres nodig. En voor het aanvragen van een briefadres moet je een legitimatiebewijs hebben. Een patstelling dus, die Knipping enkel met hulp van een tegendraadse ambtenaar kon doorbreken. Zij had in die zin geluk, veel andere dakloze mensen niet.

Luc vertelt over de schuldenspiraal waarin veel dakloze jongeren belanden. “Als we het hebben over schulden, lopen de emoties van moedeloosheid hoog op”, zegt hij over gesprekken met andere ervaringsdeskundigen uit het jongerenpanel. “Kleine schulden worden grote schulden, kleine problemen worden grote problemen. Het lijkt onmogelijk om ondersteuning en hulp te krijgen bij een kleine schuld, terwijl dat het moment is dat we het nog kunnen oplossen. Elke schuld telt.”

Laat het zelfredzaamheidscriterium los, maak schuldhulpverlening ook mogelijk bij kleinere schulden, en geef dakloze mensen direct een briefadres, bepleiten Beckerman en Westerveld op basis van onder meer deze ervaringen.

‘We gaan het kabinet hieraan houden’

Een aantal van de gepresenteerde plannen, waaronder het decriminaliseren van dakloosheid en het afschaffen van de kostendelersnorm, komen overeen met de ruim zestig adviezen die Speciaal VN-rapporteur recht op adequate huisvesting Balakrishnan Rajagopal aan het vorige kabinet presenteerde. Met die adviezen deed dat kabinet nagenoeg niks: de reacties op de losse voorstellen van de rapporteur variëren van ‘leuk, doen we al’ tot ‘doen we niet, willen we ook niet’. Tot ongenoegen van mensenrechtenexperts en de rapporteur zelf, maar een kabinet heeft die vrijheid wel.

Beckerman en Westerveld zijn zich er dus bewust van dat hun plannen niet zonder slag of stoot door de rest van de Kamer of de nieuwe coalitie omarmd zullen worden. Maar verandering is mogelijk, denken ze. Beckerman: “Voorstellen waarvoor je in het begin gek wordt verklaard, zoals het dichtdraaien van de gaskraan in Groningen, worden later alsnog beleid.” Het vergt wel continu trekken. “We hebben een brede coalitie nodig die hier voor strijdt. Onbekend maakt onbemind. Veel Kamerleden weten niet hoe groot dit probleem is”, aldus het SP-Kamerlid.

“Als je iets belooft, moet je het wel nakomen. Een mooi plan presenteren met mooie persberichten en krantenkoppen is niet genoeg”, voegt Westerveld toe, refererende aan de lancering van het Actieplan Dakloosheid eind 2022. “We gaan het kabinet hieraan houden.”

Het is een boodschap die ervaringsdeskundigen Ashley Knipping en Luc kunnen onderschrijven. Knipping heeft inmiddels een eigen huurwoning, is schuldenvrij en werkt als regiocoördinator ETHOS-Light, waarmee ze bijdraagt aan het bestrijden van dakloosheid. “Een fijne baan”, zegt ze. “Maar ik zou graag kunnen zeggen: ik ben niet meer nodig.”

“De politieke urgentie om dit echt aan te pakken blijft uit”, zegt Luc. Hij hoopt dat de Tweede Kamer en de nieuwe bewindslieden met de aanbevelingen uit de beleidsnota aan de slag gaan. “Want alleen als we echt aan de slag gaan en dingen veranderen, kunnen we de ambitie om dakloosheid uit te bannen in 2030 halen.”

Luc wil graag bij voornaam genoemd worden in dit stuk