Doorstroomlocaties als oplossing voor volle azc’s: effectief of tijdelijk vangnet?

Wat is een doorstroomlocatie?

Een doorstroomlocatie is bedoeld voor statushouders die al aan een regiogemeente zijn gekoppeld maar nog geen woning hebben. Deze locaties geven statushouders de kans om alvast te integreren en deel te nemen aan het dagelijks leven in of nabij de toekomstige vaste woonplaats. Na maximaal één jaar stromen zij door naar een woning in de gemeente waaraan ze zijn gekoppeld. De eerste doorstroomlocatie is op 25 maart 2024 geopend in Horst aan de Maas. Berenschot was hier intensief bij betrokken en ondersteunde de provincie Limburg in dit traject. Momenteel telt Nederland zestien doorstroomlocaties in onder andere Kampen, Zwolle, Wierden, Opsterland, Brummen, Horst aan de Maas, Oosterhout, Rotterdam en Haarlem.

 

Wat zijn de randvoorwaarden?

Voor de komende jaren is er ruimte voor maximaal 8.500 doorstroomplekken. Doorstroomlocaties zijn primair bedoeld voor statushouders, maar gemeenten kunnen ze ook inzetten voor tijdelijke opvang van andere doelgroepen, zoals spoedzoekers of Oekraïense ontheemden. De locaties kunnen zowel lokaal als regionaal ingericht worden, op voorwaarde van duidelijke afspraken over verantwoordelijkheden en financiering. Het verblijf in een doorstroomlocatie telt mee voor de huisvestingstaakstelling van de koppelgemeente, ongeacht de plek van de doorstroomlocatie. Een gemeente kan ook aan haar huisvestingstaakstelling voldoen door middel van een doorstroomlocatie in een andere gemeente, zolang deze ‘toegewezen’ statushouders in een doorstroomlocatie worden gehuisvest in plaats van in een AZC.   

Er geldt geen minimumaantal bedden, maar de capaciteit is vastgesteld op maximaal 90 procent van de meest recente huisvestingstaakstelling. De doorstroomlocatie kan bestaan uit zelfstandige woonunits waarbij de statushouder (samen met een gezin) een eigen keuken, toilet en slaapkamer heeft, of uit niet-zelfstandige woonunits waarbij de statushouder een eigen kamer heeft in een gedeelde woning. Bovendien moet het pand minimaal één jaar en maximaal drie jaar als doorstroomlocatie worden ingezet.
 

Hoe ziet de businesscase eruit?

Het ontwikkelen van een doorstroomlocatie kent twee geldstromen, op basis van de Bekostigingsregeling huisvesting vergunninghouders in doorstroomlocaties: een voor het opzetten ervan en een voor het huisvesten van statushouders. Voor het ontwikkelen van een doorstroomlocatie (de transitiekosten) dienen gemeenten een aanvraag in, inclusief een realisatieplan en de begroting voor de doorstroomlocatie. Op basis daarvan beoordeelt minister Faber of deze “in redelijke verhouding staat tot de periode van het gebruik van de doorstroomlocatie en het aantal voor vergunninghouders toegezegde plekken gedurende deze periode” en of deze voldoet aan de eisen in de regeling. Een aanvraag moet uiterlijk 1 november van een kalenderjaar zijn gedaan.

Voor de huisvesting van iedere statushouder die in de doorstroomlocatie woonachtig is geldt een specifieke uitkering van 60 euro per persoon per dag. In aanvulling daarop ontvangen gemeenten een extra vergoeding van 8 euro per persoon per dag wanneer statushouders uit een andere gemeente gehuisvest worden op de locatie. Deze vergoeding is bedoeld voor kosten als huur, exploitatie, inventaris, schoonmaak en begeleiding. De financiering vanuit het Rijk geldt voor maximaal één jaar per statushouder. Gemeenten kunnen statushouders langer huisvesten in de doorstroomlocatie, maar dan op eigen kosten. In dat geval een gemeente de statushouder huur (maximaal de huur van een sociale huurwoning) of een gebruiksvergoeding vragen.

Recentelijk heeft minister Faber een aanvullend voorstel gedaan om op korte termijn zo veel mogelijk statushouders te laten uitstromen naar gemeenten. Deze extra financiële prikkel betreft een eenmalige uitkering van 30.000 euro als statushouders uitstromen naar een (on)zelfstandige woonruimte. Verder kunnen gemeenten eenmalig 38.000 euro ontvangen voor tijdelijk onderdak zoals een hotel.
 

Wat zijn de voor- en nadelen van doorstroomlocaties?

Al met al probeert het kabinet duidelijk een oplossing te vinden voor de woningnood en de huisvesting van vluchtelingen. Dankzij doorstroomlocaties kunnen statushouders sneller een azc verlaten. In theorie kunnen ze dus eerder integreren in de maatschappij en beter aansluiten bij de lokale gemeenschap. Ook denkt het kabinet dat doorstroomlocaties deels het probleem van de overvolle azc’s kunnen oplossen.

De uitvoering van dit model brengt echter de nodige uitdagingen met zich mee. Omdat de krapte op de Nederlandse woningmarkt over een jaar nog niet zal zijn opgelost, ondervinden statushouders bij het vinden van een woning vanuit een doorstroomlocatie dezelfde moeilijkheden als nu vanuit een azc. In feite kopen gemeenten met een doorstroomlocatie binnen hun grenzen een jaar extra om een permanente woning voor de statushouder te realiseren. In de nieuwe regeling kunnen statushouders wel twee jaar langer in de doorstroomlocatie verblijven, als een gemeente dat zelf betaalt. Dat is mogelijk ook een drempel waarom gemeenten aarzelen een doorstroomlocatie te realiseren. Het voordeel is wel dat statushouders kunnen beginnen met inburgeren, omdat ze in principe in deze gemeente blijven. Het blijft de vraag of de realisatie van doorstroomlocaties nu echt een duurzame oplossing is.