Waarschuwing voor uitholling EU-wetgeving die kwetsbare groepen moet beschermen

De CSDDD verplicht bedrijven om risico’s op mensenrechtenschendingen en milieuschade in hun ketens in kaart te brengen, te voorkomen en aan te pakken. ActionAid spreekt van een “regelrechte deregulering” en stelt dat de Commissie afbreuk doet aan de kern van deze wet. Daarmee zouden miljoenen vrouwen, arbeiders en gemeenschappen wereldwijd minder bescherming genieten tegen misstanden zoals uitbuiting, geweld en vervuiling.

Toegang tot recht in gevaar

Een van de meest verontrustende onderdelen van het voorstel is volgens ActionAid het schrappen van civiele aansprakelijkheid. Als dit doorgaat, kunnen bedrijven niet langer juridisch ter verantwoording worden geroepen wanneer zij hun due diligence-verplichtingen schenden. Ook zouden maatschappelijke organisaties, vakbonden en mensenrechteninstituten slachtoffers niet langer mogen vertegenwoordigen in juridische procedures. Voor mensen die al met extra drempels te maken hebben – zoals vrouwen in afgelegen of rurale gebieden – betekent dat in de praktijk dat toegang tot recht vrijwel onhaalbaar wordt.

Bovendien stelt ActionAid dat het voorstel de prikkel voor bedrijven om zich aan de regels te houden aanzienlijk verzwakt. De sancties die landen mogen opleggen bij niet-naleving worden afgezwakt, wat het handhavingsmechanisme van de wet ernstig ondermijnt.

Verlies aan transparantie in de keten

Het rapport wijst ook op het risico dat bedrijven onder het nieuwe voorstel alleen nog verplicht zijn om due diligence toe te passen bij hun directe leveranciers. Terwijl veel van de ernstige mensenrechtenschendingen juist plaatsvinden verderop in de keten, waar toezicht ontbreekt en veel vrouwen in informele en laagbetaalde banen werken. Volgens ActionAid dreigt dit essentiële risico’s onzichtbaar te maken.

Ook de betrokkenheid van stakeholders komt in het gedrang. De Commissie wil de verplichting om hen te betrekken beperken tot personen die “direct getroffen” zijn. In de praktijk leidt dat tot uitsluiting van groepen die al structureel minder gehoord worden, zoals vrouwen in mijnbouw- of landbouwgemeenschappen die te maken krijgen met watervervuiling of landverlies.

Klimaat en financiële sector buiten beeld

Een ander punt van kritiek is de uitsluiting van de financiële sector. Waar de oorspronkelijke wet nog voorzag in een evaluatiemoment om financiële instellingen mogelijk alsnog onder de regels te brengen, verdwijnt die mogelijkheid in het nieuwe voorstel. Volgens ActionAid is dat een ernstige omissie, aangezien banken en investeerders vaak medeverantwoordelijk zijn voor mensenrechtenschendingen via hun financiering van risicovolle projecten.

Ook op klimaatvlak wordt de wet afgezwakt. De verplichting voor bedrijven om hun klimaattransitieplannen daadwerkelijk uit te voeren wordt geschrapt. ActionAid benadrukt dat klimaatverandering vrouwen wereldwijd disproportioneel treft en dat het loslaten van afdwingbare verplichtingen ernstige gevolgen kan hebben voor hun toegang tot water, voedsel en land.

Tot slot baart het voorstel om monitoring van bedrijven te beperken tot eens in de vijf jaar grote zorgen. ActionAid vreest dat bedrijven hierdoor jarenlang kunnen opereren zonder bijsturing, ook wanneer gender-specifieke risico’s zich opstapelen.

Oproep aan Europese beleidsmakers

ActionAid noemt het Omnibus-voorstel een gevaarlijk precedent. Niet alleen zou de kern van de CSDDD worden uitgehold, ook de geloofwaardigheid van de Europese inzet voor mensenrechten en duurzaamheid staat volgens de organisatie op het spel. In het rapport roept ActionAid het Europees Parlement en de Raad op om vast te houden aan de oorspronkelijke ambitie van de wet. Alleen met bindende en handhaafbare regels kunnen de rechten en stemmen van vrouwen en andere kwetsbare groepen werkelijk beschermd worden.