Gezondheid is nog te vaak bijzaak in klimaatbeleid

Als je een gebouw klimaatbestendig maakt, kunnen de mensen die erin wonen dan nog wel voldoende ventileren? Het is slechts één voorbeeld van hoe de fysieke omgeving en menselijk gedrag elkaar raken. Klimaatverandering heeft grote invloed op onze gezondheid. Denk bijvoorbeeld aan toenemende hitte, meer blootstelling aan schadelijke uv-straling en een langer allergieseizoen. Daarom is het nodig dat gezondheid een vanzelfsprekend aandachtspunt wordt in klimaatbeleid en -maatregelen, meent Moniek Zuurbier. Zij is strategisch beleidsadviseur in het bovenregionale team Milieu en Gezondheid van de GGD’en in Overijssel en Gelderland.

Gezondheidsachterstand

Bij klimaatadaptatie ligt de nadruk op ruimtelijke aanpassingen, ziet ze. “Gezondheid krijgt nog onvoldoende prioriteit. Daar komt bij dat klimaatverandering burgers met kwetsbaarheden het hardst treft en hun gezondheidsachterstand vergroot. Ze noemt mensen die in versteende buurten wonen waar ze hitte moeilijk kunnen vermijden of die onderliggend lijden hebben door bijvoorbeeld overgewicht. Mensen die veel buiten werken hebben sneller last van hitte en lopen meer risico op huidkanker. “In grote delen van de samenleving missen mensen het geld en/of de vaardigheden om zelf iets te doen tegen de gevolgen van klimaatverandering,” aldus Zuurbier.

Voorlichting en ventilatie

Zo zijn veel woningen niet klimaatbestendig. Het ontbreekt bijvoorbeeld aan isolatie, ventilatie en zonwering. Bewoners kunnen hittestress enigszins verminderen door overdag ramen dicht te houden en ’s nachts of in de vroege ochtend alles tegen elkaar open te zetten. Zuurbier: “Lang niet iedereen weet dit; daar is met voorlichting winst te behalen.” In gerenoveerde woningen daarentegen, kunnen ramen soms niet open. “We zien ook dat sommige bewoners een nieuw ventilatiesysteem onvoldoende begrijpen of niet goed bij de ramen kunnen. Het toont aan dat bij technische aanpassingen uitleg nodig is en aandacht voor eventuele fysieke beperkingen.”

Zoektocht voor GGD’en

Het LIFE-IP project ‘Klimaatadaptatie en gezondheid’ stimuleert gemeenten en GGD’en om vanuit het sociaal domein in gesprek te gaan over klimaatadaptatie. Op een aantal plekken gebeurt dat al. Een GGD deelt bijvoorbeeld via consultatiebureaus informatie over hitte met ouders. Andere lokale gezondheidsdiensten geven op scholen les over de risico’s van huidkanker. Maar de goede voorbeelden hangen nog te veel af van persoonlijke inzet van GGD’ers, meent Zuurbier: “De uitdaging voor gemeenten en GGD’en is dat ze veel verschillende onderwerpen onder hun hoede hebben, terwijl gezondheid in alle beleidsvraagstukken aandacht vraagt. Daar knelt het vaak in de praktijk.”

Brede aanpak

Het voorkomen van gezondheidseffecten door klimaatverandering vereist een brede aanpak. Naast ruimtelijke maatregelen zijn aanpassingen nodig vanuit het sociaal domein. Zuurbier: “Denk bij de aanpak van hittestress, naast verkoeling van de omgeving, aan extra zorg voor mensen met een kwetsbare gezondheid. Dat kun je regelen via een lokaal hitteplan.” Een ander voorbeeld is zorgen voor schaduwplekken op schoolpleinen, dispensers plaatsen met zonnebrandcrème en docenten adviseren hun buitenlessen te organiseren op een tijdstip met weinig uv-straling.

Een combinatie van fysieke aanpassingen, maatregelen in de zorg en advies over gedrag is bij meer thema’s nuttig. Doordat het vaker warm is, stijgt bijvoorbeeld het aantal tekenbeten. Ook de tijgermug komt tegenwoordig voor in Nederland. Deze insecten kunnen ziektes overbrengen. “Het gras rond speeltoestellen kort houden vermindert het risico op tekenbeten”, vertelt ze. “En wie in de natuur is geweest, kan het beste meteen thuis checken op teken.”

Kwaliteit zwemwater

Voor veilig zwemmen in natuurwater geldt iets vergelijkbaars. “Op hete dagen zoeken veel mensen verkoeling in het water. Dat helpt zeker, maar je wilt er niet ziek van worden. Het verbeteren van de waterkwaliteit kan via beheermaatregelen. Daarnaast houdt de overheid de zwemwaterkwaliteit in de gaten. Informatie hierover wordt gedeeld via zwemwater.nl en borden bij zwemplekken. Aanvullend daarop kunnen recreanten zelf de risico’s beperken door zich na het zwemmen af te spoelen met schoon water. Bij al dit soort onderwerpen zijn gemeenten en GGD’en betrokken.”

Praktische handreiking

In 2023 is voor het eerst de ‘Handreiking Klimaatadaptatie en Gezondheid’ uitgebracht. Eind dit jaar verschijnt een update. Rond de thema’s hitte, uv-straling en infectieziekten biedt de handreiking gemeenten en GGD’en voorbeelden van praktische maatregelen en tips om klimaatadaptatie en gezondheid mee te nemen in beleid binnen het fysieke én sociaal domein. Zuurbier: “Zo borg je het structureel. Onze oproep aan gemeenten is: als je aan de slag gaat met klimaatadaptatie, neem dan vroegtijdig gezondheid mee, want dan kun je meer gezondheidswinst behalen.”

Hitte in huis

De GGD houdt elke vier jaar een enquête over gezondheid onder meer dan een half miljoen volwassenen. De uitkomsten van 2024(opent in nieuw venster) (verwijst naar een andere website) laten zien dat hitte overal in Nederland een probleem is. De enquête levert voor het eerst op grote schaal data op over hoe mensen in en om het huis hitte ervaren. Twee op de vijf Nederlanders vinden tijdens aanhoudende hitte niet goed verkoeling in en om huis. In grote steden is dat zelfs drie op de vijf inwoners.