Op zoek naar verkoeling: hoe klimaatadaptatie en recreatie in onze steden samengaan

Hoe het klimaat het gebruik van onze buitenruimte beïnvloed

De fysieke opbouw van onze dorpen en steden maakt ze kwetsbaar voor de gevolgen van klimaatverandering. Verstening en minder groen zorgen dat temperaturen sneller stijgen en trager dalen, regenwater minder goed weg kan en periodes van droogte harder toeslaan. Gebrek aan schaduw, water en groen vermindert het verkoelend vermogen van een omgeving en maakt buiten verblijven minder aantrekkelijk, zeker voor kwetsbare groepen zoals ouderen en jonge kinderen [1]. Klimaatverandering raakt dus niet alleen de leefbaarheid voor bewoners, het vermindert ook de recreatieve waarde van onze buitenruimte.

Van uitdaging naar kans: recreatie en klimaat hand in hand

Door slimme koppelingen te maken tussen klimaatverandering en recreatie, ontstaan multifunctionele plekken die verkoelen én verbinden. Het toevoegen van toegankelijk groen en water helpt daarbij. Het onderzoek van De Hittebestendige Stad van de Hogeschool van Amsterdam [2] laat bijvoorbeeld zien dat 10% meer groen tot een halve graad minder hitte in de stad leidt. Daarnaast zet toegankelijk groen in de omgeving mensen aan tot meer beweging en stimuleert om elkaar te ontmoeten [3].

Er zijn verschillende manieren om toegankelijk groen en water toe te voegen en daarmee klimaatadaptatie en recreatie te koppelen:

• Waterpleinen: vangen regenwater op tijdens hevige buien en bieden bij droogte ruimte voor sport, spel en ontmoeting. Een voorbeeld is het Benthemplein in Rotterdam, dat bij een hevige regenbui onderloopt en bij droogte een sportplein en plek voor ontmoeting is. Nog een voorbeeld is het waterplein in Spoorpark Tilburg waar het in het gebied opgevangen regenwater wordt rondgepompt en gereinigd tot een recreatief plein met fonteintjes.

• Koele routes: stimuleren om naar buiten te gaan en zorgen ervoor dat we comfortabel naar koele plekken toe kunnen komen. Groene, koele routes zijn kenmerkend door voldoende schaduw van bomen en koelende beplanting. Een voorbeeld is de Groene Route Malburgen in Arnhem, die regenwater opvangt, bijdraagt aan biodiversiteit door inheemse beplanting en belangrijke voorzieningen in de wijk verbindt. Het stappenplan van Wageningen University & Research helpt om versteende gebieden en routes met groenblauwe oplossingen te verkoelen en aantrekkelijker te maken voor recreatie.

• Groene pleinen: zorgen voor natuurlijke verkoeling door beplanting, wind en schaduw en zijn recreatief aantrekkelijk. Een voorbeeld hiervan is het Bospolderplein in Rotterdam dat wordt getransformeerd van een plein met veel steen en asfalt naar een koeler en groener plein dat uitnodigt om te spelen, ontmoeten en relaxen. Het Bospolderplein is een pilotproject uit het Europese Interreg NSR project Cool Cities waarin 11 partners uit Nederland, België, Duitsland, Frankrijk en Zweden wetenschappelijk onderzoek en procesgerichte aanpakken combineren met concrete pilotprojecten waarin maatregelen worden getest. Bureau BUITEN begeleidde en schreef mee aan de aanvraag, en voert nu samen met de gemeente Arnhem (Lead Partner) en Jan-Joris van Kampen (De Subsidievakman) het projectmanagement uit.

• Wadi’s: vangen regenwater op, zuiveren het, en infiltreren het in de bodem. Tegelijkertijd zorgen ze voor verkoeling en zijn ze aantrekkelijk en uitnodigend voor mensen om te wandelen en de natuur te beleven in een vaak stedelijke omgeving. Zo ook de wadi in het centrum van Utrecht, direct achter ons kantoor. Binnen een jaar is het stenen plein hier getransformeerd in een groen-blauwe stadsoase.

Aan de slag

We kunnen allemaal bijdragen aan een groene, gezonde en aantrekkelijke omgeving voor iedereen. Het Kennisportaal Klimaatadaptatie helpt ons om klimaatadaptatie in de praktijk te brengen met informatie en hulpmiddelen. Een aantal van deze hulpmiddelen die de klimaateffecten in jouw omgeving inzichtelijk kunnen maken zijn:

• Het Buurtdashboard in de Klimaateffectatlas geeft inzicht in welke klimaateffecten er op een buurt van toepassing zijn, zoals gevoelstemperatuurstijging op een hete zomerdag, schaduwpercentage op wandel- en fietspaden, en hitte in combinatie met sociale kwetsbaarheid.

• Door verschillende overheden worden klimaatstresstesten om de kwetsbaarheid van gebieden voor de extreme gevolgen van klimaatverandering in beeld te brengen. De klimaatstresstest (DRPA-stresstest) komt voort uit het Deltaplan Ruimtelijke Adaptatie om Nederland voor 2050 waterrobuust en klimaatbestendig in te richten.

• De Toolbox Klimaatbestendige Stad laat zien hoe effectief verschillende maatregelen zijn in een bepaalde omgeving. De tool laat bijvoorbeeld zien hoeveel extra waterberging een bepaalde maatregel oplevert of hoe sterk de waterkwaliteit verbetert.