Ecosysteem is minstens zo belangrijk als woning

Dit artikel is afkomstig uit PONT, vakblad Bouwen met Kwaliteit, editie 2025-5

‘‘Een natuurinclusief woningbouwproject op een stuk grond met monocultuur, zoals gras- of maïsland, kan zelfs natuurwaarden toevoegen aan een gebied. Denk aan meer bomen en ander groen, vergroting van de biodiversiteit, nestgelegenheden voor huismussen, gierzwaluwen en vleermuizen en ruimte voor open water”, zegt Nico Wissing. Hij heeft ruim veertig jaar ervaring in tuin- en landschapsontwerpen. Door zijn eigen kijk op en gebruik van duurzame materialen wordt hij in binnen- en buitenland als ‘groene visionair’ gezien en regelmatig gevraagd voor adviezen, ontwerpen en lezingen. Naast NL Greenlabel is Nico ook eigenaar van Studio Nico Wissing.

“Al die extra aandacht rond zeldzame planten en dieren is slecht voor het imago van natuurinclusief bouwen. Gelukkig zie je het bewustzijn steeds meer toenemen dat we anders moeten gaan bouwen, waarbij er respect is voor aanwezige natuurwaarden. We kunnen met zijn allen niet op de oude manier door blijven gaan, want dat gaat ten koste van de kwaliteit van onze leefomgeving. Maar natuurinclusief bouwen moet geen window-dressing worden met een paar dakpannen met nestelgelegenheid en een regenton.”

Grote leeuwenklauw

Nico noemt een treffend voorbeeld van een kleinschalig woningbouwproject in de Achterhoek dat een half jaar vertraging opliep doordat de vrij zeldzame ‘grote leeuwenklauw’ opdook. Deze plant staat op de Nederlandse Rode Lijst. “De ecoloog van de gemeente wilde hierdoor dat het plan werd aangepast. Er moest een nieuw kavelpaspoort komen. Er werd voorgesteld om het plantje in depot te plaatsen, maar anderhalve maand later stond het terrein vol met die plant, omdat het een éénjarige plant betreft en er blijkbaar veel zaden in de grond zaten. Ze lieten wel 780 bomen staan voor de biodiversiteit, maar het plantje was reden voor een half jaar vertraging. Dat heeft enorm veel geld, tijd en energie gekost. Daarnaast krijgt natuurinclusief bouwen hierdoor een negatief imago.

Nico kent wel meer voorbeelden, zoals de ooit landelijk bekende ‘varens van Terborg’: “In 2007 werden op een slooppand in het centrum van Terborg de beschermde tong- en steenbreekvarens aangetroffen. Alle werkzaamheden werden toen stilgelegd, waardoor de inwoners van de buurt nog lange tijd tegen het verwaarloosde pand aan moesten kijken. Later werden er ’s nachts plotseling varens vernield en nog weer later werden ze door onbekenden zelfs weggehaald. Maar ook de hier veel voorkomende, maar wel beschermde, steenmarter zorgt voor veel oponthoud bij projecten.”

Volgens de landschapsontwerper krijgt natuurinclusief bouwen hierdoor onterecht een slecht imago, omdat de focus verkeerd ligt: “Soms zijn bezwaarmakers zelfs niet eens oprecht bezorgd om de natuurwaarden, maar zien ze een zeldzame plant als stokpaardje om een project te vertragen. Iemand wil die bouwplannen niet en wijst dan naar die zeldzame plantjes of dieren. We moeten dus communiceren welke voordelen natuurinclusief bouwen heeft, in plaats van eindeloze discussies te voeren over zeldzame plantjes en dieren. Zo raken we het zicht op het grote geheel helemaal kwijt.”

Praktijkvoorbeelden

Een mooi voorbeeld van natuurinclusief bouwen vindt Nico de bouw van het nieuwe ziekenhuis Slingeland bij de afslag Doetinchem-Oost aan de A18. “Ik ben gevraagd om eerst de landschappelijke waarden te inventariseren. Pas daarna is een ontwerp gemaakt voor het ziekenhuis, zodat plaatselijke bomen, bijzondere planten en bodemstructuren zo veel mogelijk intact blijven. Ook wordt rekening gehouden met overstromingsgevaar van de nabij gelegen Oude IJssel.”

Een ander paradepaardje is de wijk Rivierduinen in Silvolde, waarvoor hij het landschapsontwerp verzorgde. Op de plek van een oude buizenfabriek is een duurzame, open en groene woonbuurt met 59 houten woningen gerealiseerd. Deze staan rond een herstelde rivierduin met inheemse plant- en boomsoorten. Ook vind je er een moestuin en plantenkas. Het project voldeed aan de hoogste eisen en ontving een NL Terreinlabel A-score van NL Greenlabel, won de Cobouw Duurzaamheid Award en een nominatie voor BNA Woongebouw van het Jaar. Oud-minister Hugo de Jonge roemde tijdens de opening in 2023 het project als ‘een voorbeeldproject voor Nederland’. Daarnaast noemde Rijksbouwmeester Francesco Veenstra project Rivierduinen bij een werkbezoek in het kader van het project Ruimtelijke Kwaliteit bij Industriële Woningbouw “een van de indrukwekkendste fabrieksmatige woningbouwprojecten die ik heb gezien”.

Nou, nog een voorbeeld dan: de ‘Horizon’-woningen van Heijmans. Wie zo’n woning koopt, kan ook kiezen uit vijf natuurinclusieve concepttuinen. Hoveniersbedrijf Gessel Groen ontwierp met hulp van NL Greenlabel de concepttuinen voor het nieuwe duurzame bouwconcept. Alle concepttuinen zijn voorzien van het NL Tuinlabel A-score. Nico: “Methet bouwconcept ‘de toekomstbestendige woning’ wil Heijmans een nieuw type duurzame woningen op basis van houtskeletbouw lanceren. Deze zogeheten Horizon-woningen zijn volledig CO2 -neutraal én natuurinclusief. Het is niet voor niets dat Heijmans zo goed presteert: zij weten dat de vraag toeneemt naar duurzame oplossingen.”

Tekentafel

Ondanks deze fraaie voorbeelden kiezen we volgens Nico nog te vaak voor het kaalslaan van een terrein, waarna we nog een paar nieuwe bomen planten en nestkastjes en insectenhotels plaatsen. “Er wordt totaal geen rekening gehouden met de aanwezige natuur. Dan is mijn boodschap: architect, respecteer ook de ecoloog, hovenier en landschapsarchitect. Maar dan moeten die partijen wel het belang van groen weten over te brengen naar ontwerpers, bouwers en bewoners. Ik zie nu dat groen vercommercialiseert: het moet lang bloeien, betaalbaar zijn en weinig onderhoud vragen. Maar dat zijn geen natuurwaarden.”

Volgens de landschapsontwerper worden woningbouwplannen nog teveel op de tekentafel bedacht: “Steeds meer bouwers komen met zogenoemde duurzame, industrieel vervaardigde woningen. Ik zie prachtige artist impressions met woningen in houtbouw, een groen dak, nestkastjes en zonnepanelen. Maar waar komen die woningen dan? Als we een heel gebied eerst kaal maken en dan die woningen erop zetten, kun je nooit een duurzaam eindresultaat hebben. Een woning wordt na pakweg vijftig jaar gerenoveerd, maar het ecosysteem gaat honderden jaren mee. Breng dus eerst het totale ecosysteem in beeld en pas het woningbouwplan daar op aan. Probeer bijvoorbeeld bomen, bijzondere planten, open water en bodemleven zo veel mogelijk te sparen. Een duurzame leefomgeving is belangrijker dan het gebouw zelf.”

Nico vervolgt: “Het gaat niet over een extra nestkastje. Natuur rond je woning verhoogt je welzijn. Als je een grote boom weghaalt bij een woning – bijvoorbeeld omdat men ‘last’ heeft van schaduw, vallend blad of wortelopdruk – dan zakt de waarde van zo’n woning. Mensen kiezen steeds meer voor een natuurlijke woonomgeving. Sterker nog: ik denk dat we geen normen over natuurinclusief bouwen nodig hebben, omdat de marktvraag zelf steeds groener wordt. Mensen accepteren in toenemende mate geen woon- en werkomgeving meer die volledig versteend is.”

Wat is NL Greenlabel?

NL Greenlabel staat voor een meetbaar duurzame leefomgeving. Deze aanjager van de natuurinclusieve leefomgeving is in 2010 opgericht door Nico Wissing en Lodewijk Hoekstra. Nico heeft met Studio Nico Wissing ruim veertig jaar ervaring in duurzaam en innovatief tuin- en landschapsontwerp en Lodewijk is als ‘groenste tv-tuinman’ landelijk bekend van (voormalige) tv-programma’s als Eigen Huis & Tuin en Lodewijks Groene Geluk. Samen kwamen zij tot de conclusie dat juist de groene sector een belangrijke rol kan vervullen in de strijd tegen biodiversiteitsverlies en klimaatverandering. Er is inmiddels een partnernetwerk met 220 partners, van hoveniers tot adviesbureaus. Tevens waken The Greenlabel Institute en de Wetenschappelijke Raad van Advies ervoor dat de inzichten voortdurend worden beproefd en verbeterd

Nico Wissing: “Een duurzame leefomgeving is belangrijker dan het gebouw zelf.”

Labeling

Voor NL Greenlabel zijn zichtbaarheid en het creëren van waarde belangrijk. Daarom zijn er een plant-, product-, tuin-, terrein- en gebiedslabels ontwikkeld, om duurzaamheid te kwantificeren en aantoonbaar te maken. Dat biedt mogelijkheden voor opdrachtgevers om in de uitvraag voor een project duurzaamheidseisen te stellen en marktpartijen kunnen vervolgens die gevraagde duurzaamheid aantonen met labeling.

Een belangrijke stap naar natuurinclusief bouwen is het Register Duurzame Leefomgeving (RDL), dat eind 2022 is gelanceerd door NL Greenlabel. Het RDL biedt de mogelijkheid om een gebied te selecteren en daar vervolgens een NL Omgevingsscan voor aan te vragen. Die scan biedt gedetailleerd inzicht in thema’s als klimaatadaptatie, gezondheid en biodiversiteit en geeft per thema – hittestress, wateroverlast, welzijn, hinder, mobiliteit en verdeling natuurlijke elementen – ook een score van A tot en met G. Op basis van een nulmeting kan dan vervolgens de ambitie worden bepaald en tevens het ontwerp worden ingeladen en gevalideerd.

Nationaal Dashboard

Het Register Duurzame Leefomgeving is sinds kort geïntegreerd in het Nationaal Dashboard Toekomstbestendige Leefomgeving. Het Dashboard is een digitale handreiking, waarmee inzicht wordt gegeven in de stand van zaken in de Nederlandse leefomgeving op het gebied van klimaat, gezondheid en biodiversiteit. Tevens wordt er handelingsperspectief gegeven.

Het Nationaal Dashboard Toekomst bestendige Leefomgeving valt onder het op 14 februari 2025 gelanceerde The Greenlabel Institute. Feitelijk zijn hierin de klimaatlabels ondergebracht die door NL Greenlabel zijn ontwikkeld. Hiermee geven Nico Wissing en Lodewijk Hoekstra gehoor aan de vraag vanuit de markt en diverse overheden om de methodiek onafhankelijk te borgen. Op die manier wordt de methodiek ontsloten voor ingenieursbureaus en ontwikkelaars, die als geaccrediteerde organisaties ermee kunnen gaan werken. Daardoor kunnen gemeenten en provincies, en financiële instellingen en bouwbedrijven met een partij/organisatie naar keuze samenwerken aan een duurzame ruimtelijke ontwikkeling.

Meer informatie?

Kijk op: www.ndtl.nl en www.thegreenlabelinstitute.org.

Dit artikel staat in PONT, vakblad Bouwen met Kwaliteit (editie 2025-5). Bouwen met Kwaliteit is het vakblad dat PONT 9 keer per jaar uitbrengt in samenwerking met de Vereniging BWT Nederland en Vereniging Kwaliteitsborging Nederland. Iedere editie duiken we met dit nieuwe magazine de diepte in, met interviews, verdiepingsartikelen en opinies van experts op het gebied van bouwkwaliteit. Klik hier voor meer informatie.