16 oktober 2023

Eenzaamheid

De laatste jaren worden eenzaamheid en sociaal isolement gezien als een public issue. Sinds 2018 is er een ‘Actieprogramma Eén tegen eenzaamheid’ onder regie van het ministerie van VWS. Er is een landelijk bureau met ambassadeurs en adviseurs, die gemeenten helpen bij het opzetten van lokale coalities tegen eenzaamheid. Er zijn campagnes om burgers bewust te maken van eenzaamheid, en projecten om eenzaamheid en isolement aan te pakken schieten als paddenstoelen uit de grond.

Ondanks deze inspanningen is de eenzaamheid in Nederland nauwelijks afgenomen en leeft een substantieel deel van de burgers in een sociaal isolement. Anja Machielse: “In het overheidsbeleid worden eenzaamheid en sociaal isolement vooral geframed in individuele termen, terwijl er nauwelijks aandacht is voor het sociale systeem waarin mensen functioneren. Hierdoor zoeken we oplossingen voor individuele problemen en doen we niets om de omstandigheden van mensen die eenzaam zijn te verbeteren.” 

Balans

In haar rede laat Anja Machielse zien welke factoren op het samenlevingsniveau van belang zijn voor een goed begrip van eenzaamheid en sociaal isolement. Ze stelt dat de fundamentele behoefte van mensen om verbonden te zijn met anderen in de moderne tijd niet vanzelfsprekend vervuld wordt en dat sociaal functioneren meer competenties vraagt dan voorheen. Ook moeten we ons verhouden tot sociale verwachtingen en voorschriften die vaak heel dwingend zijn. Mensen die moeite hebben om in deze context een positie te verwerven kunnen vereenzamen en zich terugtrekken uit de samenleving. 

Het vinden van een goede balans tussen individualiteit en verwachtingen en druk van de samenleving vereist weerbaarheid. Anja Machielse: “Weerbaarheid is geen individuele eigenschap maar een begrip dat vorm en inhoud krijgt in de sociale context waarin mensen leven.” Zij pleit voor een weerbare samenleving die alle mensen includeert en accepteert, ook als ze de uitdagingen van de moderne tijd niet goed aankunnen. Vanuit dit perspectief houden eenzaamheid en sociaal isolement de samenleving een spiegel voor. De grote aantallen afhakers en afvallers zijn een signaal om in actie te komen en te werken aan weerbare sociale verbanden. Onderwijsinstellingen kunnen hier volgens Machielse een cruciale rol in spelen. (1)

  1. https://www.uvh.nl/uvh.nl/up/ZqlxhqzKyB_Rede_Anja_Machielse-11_oktober_2023.pdf

Over de auteurs

  • Anja Machielse

    Anja Machielse is hoogleraar Humanisme en Sociale Weerbaarheid aan de Universiteit voor Humanistiek.

Gerelateerd nieuws

Zes strategieën moeten helpen beter om te gaan met acute schaarste

De verwachte groeiende frequentie en intensiteit van klimaatincidenten, en steeds reëlere scenario’s van militaire dreiging, roepen zorgen op over schaarste in hulpverleningscapaciteit. Dit benadrukt de noodzaak om na te denken over het omgaan met schaarste in tijden van crisis. In een inventariserend onderzoek zijn zes strategieën uitgewerkt die crisisteams kunnen helpen beter om te gaan met situaties waarbij de hulpvraag het aanbod overstijgt.

Duurzame opvang: realistische route naar beter asielbeleid

Overal in de samenleving luiden noodklokken: de noodopvang voor vluchtelingen is ineffectief en peperduur. Wat bedoeld was als een kortetermijnoplossing, is voor veel asielzoekers een langetermijnkwelling geworden. Bestuurders en gemeenten van uiteenlopende politieke kleur geven aan dat het beleid op deze manier niet uitvoerbaar is. Een meerderheid in de Tweede Kamer stemde recentelijk voor een motie [1] om duurzame en kleinschalige opvang te realiseren. En hoewel het huidige kabinet graag een sobere opvang voor vluchtelingen creëert, ziet het ook in dat de noodopvang van asielzoekers en Oekraïense ontheemden onnodig hoge kosten met zich meebrengt.

Effect afspraken tegen agressie en geweld in publieke sector kan groter

In 2010 zijn afspraken tussen politie en OM vastgelegd over agressie- en geweldszaken tegen werknemers met een publieke taak. Dit om te komen tot eenduidige, effectieve en snelle afhandeling van deze zaken. Uit onderzoek blijkt dat de afspraken daar positief aan bijdragen, maar dat er ook knelpunten zijn in de uitvoering. Zo is de informatievoorziening aan slachtoffers beperkt en kan de betrokkenheid van hun werkgevers beter. Ook wisselt de kwaliteit en snelheid van het aangifteproces en is er onduidelijkheid over (deels) anoniem aangifte doen. Dit onderzoek is inmiddels de derde evaluatie van de afspraken. Het biedt verschillende handvatten om de knelpunten aan te pakken. Om het effect van de afspraken te vergroten, is het nodig dat die worden opgepakt.

De impact van digitale technologie op ons welzijn: waar moet onderzoek zich de komende jaren op richten?

Slimme apparaten, videogames, wearables, sociale media, internet, AI of extended reality (XR), ons leven is vol van technologie. Wat doen deze digitale technologieën precies met ons welzijn? Maken ze ons gelukkiger, gezonder, meer verbonden? Of juist het tegenovergestelde? Het antwoord is niet zwart-wit. Digitale technologieën bieden kansen, zoals meer autonomie en sociale verbondenheid. Maar ze kunnen ook risico’s met zich meebrengen, zoals stress, een gevoel van afhankelijkheid of sociale uitsluiting. Het Expertisecentrum Digitalisering en Welzijn van het Trimbos-instituut brengt met de nieuwe onderzoeksagenda in kaart waar onderzoek de komende jaren de meeste waarde kan toevoegen. Zo kunnen we beter begrijpen welke effecten digitale technologieën hebben op ons mentale, fysieke en sociale welzijn.
Meer nieuws