De ondergang van de Nederlandse volkshuisvestingstraditie

De sociale sector in Nederland

‘Sociale huurwoningen’ of ‘gereguleerde huurwoningen’ betreffen woningen met een begrensde huur. In Nederland is deze grens vastgesteld op 808 euro per maand. Deze woningen zijn bestemd voor eenpersoonshuishouden met een maximaal jaarlijks inkomen van circa 40 duizend euro. Huishouden bestaande uit meerdere personen mogen jaarlijks maximaal circa 44 duizend euro verdienen om in aanmerking te komen. In sommigen gevallen hebben deze huishouden moeite met het huren of kopen van een woning op de vrije markt. De sociale huursector biedt mensen behorend tot de benoemde inkomensklassen een kans om voor een relatief laag bedrag een woning te huren.

De sociale huurwoningen in Nederland zijn in eigendom bij zogenaamde ‘woningcorporaties’. Tot halverwege de jaren 90 van de vorige eeuw functioneerde deze woningcorporaties als semipublieke organisaties. Zo ontvingen zij direct subsidie van de Nederlandse overheid voor het bouwen van sociale huurwoningen. In 1995 werden woningcorporaties in lijn met de neoliberale agenda geprivatiseerd. Vanaf dit moment ontvingen woningcorporaties geen directe subsidie meer en gingen zij financieel onafhankelijk opereren. Deze overgang wordt ook wel de bruteringsoperatie genoemd. Als gevolg van onder andere deze politieke beslissing functioneren woningcorporaties momenteel als hybride non-profit organisaties, waarbij de winst onder andere wordt geïnvesteerd in nieuwe (sociale huur)woningen.

Een ‘unitary rental market’

De Nederlandse huursector kan worden geclassificeerd als een ‘unitary rental market’, ofwel een ‘geïntrigeerde huursector’. In tegenstelling tot een ‘dual rental market’ ofwel een ‘duale huursector’, wordt een geïntrigeerde huursector gekenmerkt door een directe vorm van concurrentie tussen de sociale huursector (non-profit) en de vrije huursector (for-profit). Omdat er een groot aanbod aan sociale huurwoningen bestaat en een grote groep huishouden in aanmerking komt voor deze gereguleerde woningen, wordt de vrije huursector gedwongen zijn huurprijzen aan te passen en bovendien de kwaliteit van de huurwoningen hoog te houden. Daarnaast voorkomt een geïntrigeerde huursector de stigmatisering van de sociale huursector en vormen van segregatie op de woningmarkt.

De Nederlandse huursector onder druk

De Nederlandse huursector neemt steeds meer kenmerken aan van een ‘duale huursector’. Hierbij is er sprake van een toenemende tweedeling op de woningmarkt. Vrijesectorhuurwoningen en koopwoningen zijn bestemd voor huishouden behorend tot de midden-en hogere sociaaleconomische klassen. De sociale huurwoning is in deze context een residu of een ‘laatste redmiddel’, louter bestemd voor huishouden behorend tot de laagste sociaaleconomische klassen.

Dit is onder andere het gevolg van de sloop en verkoop van sociale huurwoningen. Ook is de nieuwbouw van corporatiewoningen sinds de invoering van de verhuurderheffing (2013) gehalveerd. De verhuurderheffing is een heffing op woningen met een huur tot 763 euro. Woningen met een hogere huurprijs kennen dan ook geen verhuurderheffing. In de praktijk is dat voor verschillende partijen een stimulans geweest om woningen te liberaliseren en de huur over de benoemde grens heen te trekken. Onderzoek van de Woonbond toont aan dat sinds de invoering van de verhuurderheffing in 2013 de verkoop van sociale huurwoningen is gestegen, het aantal huurwoningen met een huur boven de liberalisatiegrens (763 euro) is gestegen en de nieuwbouw en renovatie van sociale huurwoningen is gedaald. Lodewijk Asscher, vicepremier tijdens de invoering van de verhuurderheffing, stelt niet voor niets ‘spijt te hebben’ van de verhuurderheffing. De verhuurderheffing is op 1 januari 2023 afgeschaft, maar heeft een grote invloed gehad op de ooit zo befaamde Nederlandse huurtraditie.

Conclusie

De sociale huursector in Nederland staat onder druk. Dit als gevolg van politieke beslissingen en een veranderende ideologie met betrekking tot volkshuisvesting. Waar Nederland ooit toonaangevend was op het gebied van huisvesting, neemt het aandeel en het aantal sociale huurwoningen af. Naast het woningtekort is de verkwanseling van de Nederlandse huurtraditie ook een probleem wat op nationaal niveau dient te worden aangepakt. Dit om te voorkomen dat de ondergang van de Nederlandse gereguleerde huursector doorgaat en de sociale huurwoning over tien jaar alleen nog bestemd is voor de allerarmsten.