EU wil data-gedreven landbouw stimuleren, maar van wie zijn de data?

De Europese grip op landbouwdata

In 2020 onthulde de Europese Commissie haar plannen om een Common European Agriculture Data Space op te stellen, waarbij het Europabreed delen van landbouwdata makkelijker wordt. De Data Space moet economische prestaties van boerenbedrijven en hun impact op het milieu verbeteren. Daarnaast biedt de Data Space ook een kans voor beleidsmakers om meer weloverwogen beslissingen te nemen.

Onlangs kondigden het Europees Parlement en de Raad aanvullende initiatieven aan, zoals de wijziging van een verordening over het ‘informatienet inzake landbouwbedrijfsboekhoudingen’ (ILB). Het ILB bestaat uit een databank met economische en boekhoudkundige gegevens die jaarlijks worden verzameld uit een steekproef van tienduizenden landbouwbedrijven in heel Europa. Nu komen daar onder het ‘informatienet inzake de duurzaamheid van landbouwbedrijven’(IDL) ook milieu- en sociale gegevens bij. De herziene verordening heeft het doel gegevensverzameling te verbeteren en zo de administratieve lasten voor de boer te verminderen. (2)

Landbouwdata is geld waard

PONT spreekt erover met Robbert Cazemier. Hij werkt als functionaris gegevensbescherming bij JoinData aan het veiliger maken van de privacygevoelige datastromen van boeren. JoinData wil ervoor zorgen dat de boer de macht terugkrijgt over zijn data. Dit gaat over financiële datastromen tot perceelinformatie en data over de kwaliteit van melk tot aan bodemmonsters. ‘’Als je puur kijkt naar een boerenerf zijn er veel verschillende soorten datastromen’’, zegt Cazemier. ‘’Wij zorgen eigenlijk dat de data rondom het boerenerf op een veilige manier gedistribueerd wordt. Dat doen we met beveiligingsmechanismen en een machtigingsregister voor het delen van data. Voorheen gebeurde dat eigenlijk allemaal gewoon op basis van een papiertje of een contract.’’ JoinData zorgt voor zo’n 15.000 boeren en telers dat hun data op een veilige manier wordt verwerkt.

Het digitaliseren van datastromen kan voor boeren ook kostenbesparend werken. Cazemier: ‘’Data afnemende partijen, zoals accountants, hebben er baat bij om datastromen te digitaliseren en automatiseren. Bij een automatische verwerking hoeft zo een partij minder handelingen uit te voeren, wat leidt tot efficiëntere bedrijfsvoering. Het zou dus kunnen dat accountants zeggen: als je automatiseert kunnen we minder kosten rekenen.’’

Naast kostenbesparing kan aan landbouwdata veel geld worden verdiend, vooral als data van verschillende bedrijven samenkomen. Vooral voor verwerkende agrobedrijven zijn bepaalde data heel interessant. ‘’Als veevoederfabrikant wil je bijvoorbeeld weten wat het rendement is van je voer’’, zegt Cazemier. ‘’Een ander voorbeeld is een betere melkprijs. Als een zuivelboer aan de afnemer kan aantonen dat hij een bepaalde productiewijze hanteert, kan deze door middel van een add-on meer op zijn melkprijs verdienen. Dat kan uiteindelijk oplopen tot een aanzienlijk bedrag.’’ Zo zijn er voor boeren vaak financiële voordelen als ze data delen.

Volgens Cazemier is het probleem dat boeren niet weten wat er gebeurt met hun data nadat ze het hebben afgestaan. ‘’Er zijn dus veel partijen geïnteresseerd in de data, maar het is niet transparant welke verdienmodellen erachter zitten. Een data afnemende partij kan bijvoorbeeld met melkgegevens van meerdere bedrijven een benchmark maken en daar een verdienmodel van maken. We zien nu langzaam een shift optreden waarbij de boer eens goed nadenkt: ‘Waarom zou deze partij mijn gegevens nodig hebben?’.’’

Gevoelige data

De boer is, op het gebied van data, lang ontzorgd geweest. Door deze ontzorging heeft de boer de grip op zijn data verloren. ‘’Dit zijn allemaal belangen geweest om het de boer makkelijker te maken en minder kosten te laten hebben, maar nu zie je dat het niet duidelijk is waar deze data nog rondzwerven’’, zegt Cazemier. ‘’Boeren weten niet wie er inzage in hebben gehad.”

Een boerenbedrijf is volgens Cazemier in dat opzicht ook anders dan veel andere bedrijven. ‘’De hoeveelheid data die boeren met partijen delen is best fors. Een willekeurig ander bedrijf deelt lang niet zoveel informatie. De boer is zich daar niet heel bewust van.’’ Daarnaast zijn ze privé minder beschermd. ‘’Een boerenbedrijf is vaak een eenmanszaak en niet een rechtsentiteit zoals een BV. Daardoor zijn woonadressen en privégegevens, net als bij bijvoorbeeld influencers, vaak sneller te vinden.’’

Data voor overheden

Het delen van landbouwdata met overheden gebeurt ook al langer. ‘’Vanuit de overheid zijn het vooral juridische eisen waar boeren aan moeten voldoen, zoals bijvoorbeeld het aantonen dat ze bepaalde bestrijdingsmiddelen hebben gebruikt’’, zegt Cazemier. ‘Maar beleidsmakers hebben niet altijd affiniteit met de praktijk van het boerenerf, omdat ze niet altijd een agrarische achtergrond hebben of goed begrijpen wat er speelt in de praktijk. Daarnaast zitten de boeren met de vraag of ze morgen nog kunnen bestaan.’’

Nederlandse boeren zijn door de stikstofcrisis hun vertrouwen in de overheid verloren. Zoals de PAS-melders die, na het vrijwillig melden van een stikstofberekening, werden vrijgesteld van vergunningplicht. Later bleek deze regeling in strijd met de Europese Habitatrichtlijn en leken de bedrijven, buiten de schuld van de boer om, illegaal te opereren. Cazemier: ‘’Er hangt argwaan rond milieudata. Boeren zijn huiverig om gegevens te delen waarmee ze om hun oren geslagen kunnen worden. Ze gaan zich afvragen wat het betekent als de overheid actueel inzicht heeft in gevoelige milieudata zoals de stikstofuitstoot.’’

De Europese digitale initiatieven, zoals het nieuwe IDL, liggen dus gevoelig. Het Europees Parlement en de Raad zijn nu aan zet om de details uit te werken, zoals welke datacategorieën precies worden verzameld. Het Europese systeem om data te delen is op vrijwillige basis, maar de Europese lidstaten mogen een stimulans geven om deelname van bedrijven te bevorderen.

Toekomstperspectief

Belangrijk voor de boeren is daarnaast dat individuele data niet worden gebruikt om extra controles in te zetten. ‘’Dat zou de prikkel om mee te doen wegnemen’’, zegt Klaas Johan Osinga van belangenorganisatie LTO Nederland. ‘’De individuele data gaan niet naar overheden of controlerende instanties.’’

In de Europese gedragscode voor het delen van landbouwdata staat dat vertrouwen bij grootschalige initiatieven zoals het IDL en de Agricultural Data Space centraal moet staan. Boeren zijn in principe wel bereid om hun data te delen, zolang ze de meerwaarde en risico’s voor hun bedrijven kunnen zien(3). Osinga beaamt dat boeren af willen van administratieve lasten maar voor initiatieven zoals de Data Spaces ‘’[…] moet deze meerwaarde nog bewezen worden.’’

De boer lijkt zich langzaamaan bewust te worden waar zijn data voor gebruikt worden en ziet vooral voordelen wanneer data kunnen helpen administratieve lasten en kosten te drukken. Wel zijn boeren argwanend richting de overheid als het op het delen van milieudata aankomt. Maar de aangepaste Europese verordening lijkt daarmee vooralsnog geen probleem te vormen, omdat het op vrijwillige basis werkt en individuele data niet mogen worden gebruikt.

1 https://digital-strategy.ec.europa.eu/en/policies/digitalisation-agriculture

2. https://www.consilium.europa.eu/nl/press/press-releases/2023/06/29/farm-sustainability-data-network-council-and-parliament-reach-provisional-political-agreement/

3 https://fefac.eu/wp-content/uploads/2020/07/eu_code_of_conduct_on_agricultural_data_sharing-1.pdf