Benut veranderkracht en verandermacht van jongeren

School, hulpverlening en jongerenwerk helpen jongeren te functioneren in en zich aan te passen aan de samenleving. De instanties zijn een soort ‘aanpassingsmachines.’ En ja, aanpassing kan jongeren helpen om succes te hebben. Maar nadruk op aanpassing houdt ook meerdere vormen van ongelijkheid in stand. Daarom zochten we naar een ‘omkering’: Hoe kunnen we jongeren ondersteunen om changemakers te zijn? Om hun omgeving en de samenleving positief te veranderen? Hoe kunnen volwassenen en gevestigde instituties daarin partners worden?

Het programma Agency arrangeren. Speelruimte voor jongeren als changemakers, in opdracht van het Kenniscentrum Ongelijkheid, leverde hierover belangrijke inzichten. (Youth) agency betreft het vermogen, het zelfvertrouwen en de mogelijkheden (waaronder macht) om te handelen, en daarmee bij te dragen aan wat voor jongeren van belang is. Dat betreft betekenisvolle momenten (tijdelijk), een volgende stap (korte termijn), en een koers (langere termijn). Het begrip kent vele invullingen. Wij brengen het individuele kennen en kunnen expliciet in verband met wat jongeren in relatie tot elkaar en maatschappelijke kwesties, groter dan henzelf, tot stand brengen. Youth agency zien we minder als psychologische capaciteit en meer als sociaal-culturele kracht.

Jongeren aan zet tegen ongelijkheid

Maatschappelijke kansen en mogelijkheden zijn ongelijk verdeeld, of het nu gaat om wonen, opleiding, arbeid, fysieke en mentale gezondheid of klimaatrechtvaardigheid. En dat in een van de rijkste samenlevingen van de wereld. Volwassenen beloven al jaren verbetering, maar het komt niet.

Het onderwijs bevestigt en reproduceert deze ongelijkheid goeddeels. Jongeren in benadeelde posities hebben te weinig inzicht in hoe hun positie onderdeel is van onrechtvaardige structuren. Als ze er wel op reageren, zien omstanders de reacties vaak als onterecht, buitensporig en ongepast. Reacties op verontwaardigde jongeren gaan eerder over vorm (waarom doen ze zo?) dan over inhoud (waar zijn ze boos over?). Volwassenen lijken niet in staat, of niet welwillend genoeg, om werkelijk aan te sluiten bij de behoeften en de beleving van kinderen en jongeren.

Adultism en waithood

De gebrekkige en onkundige reacties op jongerenkwesties hangen samen met specifieke manieren van kijken. Het deficiëntiedenken (de ‘gebrekenblik’) stelt kinderen en jongeren te makkelijk gelijk aan hun problemen, en doet geen recht aan wat ze nog meer zijn. Hoewel onderwijs, hulpverlening en welzijnswerk in principe opereren in de spanning tussen empowerend en disciplinerend werk, slaan ze vooral door in het beheersen en aanpassen van gedrag en in disciplinerend optreden. Empowerment delft het onderspit.

Jongeren komen in een permanente ‘wachtkamer’ en mogen pas op hun achttiende naar buiten

Een specifieke deficiëntiebenadering gericht op kinderen, tieners en jongeren heet internationaal adultism, analoog aan andere onderdrukkende structuren als seksisme, racisme en klassisme (vooroordelen over mensen die tot een bepaalde sociale klasse behoren). Onderzoekers gebruiken ook de termen agism en youngism.

Natuurlijk zijn kinderen anders dan volwassenen en hebben ze bescherming en bijsturing nodig. De speeltuin is een mooi voorbeeld van hoe we kinderen willen afschermen van de volwassenenwereld en hen zorgeloos laten spelen. Maar vanuit die redenering ontnemen we hun nog veel meer. We zien ze niet voor volwaardig aan. Ze komen in een permanente ‘wachtkamer’ en mogen pas op hun achttiende naar buiten. Vervolgens zijn ze nauwelijks toegerust voor de wereld buiten die wachtkamer.

Internationale literatuur spreekt van waithood, een uitgesteld leven. Dit begrip heeft vooral betrekking op sociaal-economische crises en belemmeringen in Afrika, het Midden-Oosten en India, maar wordt in westerse context steeds relevanter. Van een adultist-houding van volwassenen voelen jongeren vooral dat ze ‘er nog niet’ zijn. Waithood stelt de vraag: komen ze er ooit wel?

Dit artikel verscheen op Sociale Vraagstukken. Klik hier om het verder te lezen.