Het hete hangijzer Tata, zit er nog toekomst in?

Wat zijn de afspraken?

Uit het duurzaamheidsverslag 2021-2022(1) van Tata Steel blijkt het bedrijf goed voor 8 procent van de nationale CO2-uitstoot en 24 procent van de uitstoot van de industriële sector in Nederland. Vorig jaar juli ondertekenden de provincie Noord-Holland, het ministerie van IenW, het ministerie van EZK en Tata Steel een intentieverklaring om in 2030 5 megaton CO2 minder uit te stoten en om in 2045 klimaatneutraal te zijn. In de intentieverklaring staat dat dit moet worden gerealiseerd door middel van groen staal, staal dat met groene waterstof wordt gemaakt. Hierdoor moet het hele productieproces aangepast worden en moeten de bestaande hoogovens vervangen worden. Voor deze groenstaalplannen zou minstens een miljard euro subsidie nodig zijn, zei Hans van den Berg, directievoorzitter van Tata Steel Nederland tijdens een debat in de Balie in Amsterdam.

Hoe staat het ervoor?

In 2021 wilde Tata inzetten op ondergrondse CO2-opslag, in 2022 werd dit plan verruild met de groenstaalintentieverklaring, maar afgelopen maand leek het bedrijf het roer weer om te willen gooien. Uit interne notulen in handen van NU.nl(2) bleek Tata te twijfelen over de toekomstplannen en leek het bedrijf te willen onderzoeken of recycling of vertrek uit Nederland tot toekomstscenario’s konden behoren. Een week later maakte Tata Steel echter bekend verder te gaan met een aangepast groenstaalplan, op een meer kleinschalige wijze dan eerder voorgesteld. De Indiase aandeelhouder gaf goedkeuring voor deze gedeeltelijke overstap op waterstof, na eerder aangegeven te hebben dat het geheel overstappen te veel zou kosten(3).

In een nieuwsbericht op zijn website(4) laat Tata Steel weten dat het bedrijf het belangrijk vond ‘‘om de verschillende technologieroutes om groen staal te maken zorgvuldig te evalueren.’’ Er komt een nieuw plan dat zich blijft focussen op groen staal, waarbij zowel waterstof als elektrische ovens worden gebruikt. Hoe dat eruit gaat zien zal het bedrijf pas na de zomer bekend maken. Tata Steel gaat nu eerst de adviesaanvraag voorbereiden die aan de centrale ondernemingsraad voorgelegd moet worden.

Is het groen staal tijdspad realistisch?

In 2021 liet Jan Rotmans, hoogleraar transitiekunde en duurzaamheid, aan NH Nieuws weten dat het voor de groenstaalplannen van Tata te laat zou zijn om nog mee te beginnen(5). Waar Tata rekent op de beschikbaarheid van groene waterstof binnen acht jaar ging hij zelf eerder van vijftien jaar uit. Hij schatte de kans op een levensvatbare groenstaalfabriek klein, omdat staal in China en India goedkoper wordt en Tata Nederland dan niet zou kunnen blijven concurreren.

Op 21 juni werden aan staatssecretaris Heijnen (IenW) Kamervragen gesteld(6) over vertraging in de groenstaalplannen door twijfel bij Tata. In beantwoording van de vragen geeft Heijnen aan dat Tata zich nader wil oriënteren op de optimale scope. ‘‘Om die reden is de volgende fase in het vergunningentraject vertraagd. Wat het effect op het project als geheel gaat zijn, is op dit moment niet bekend.’’ In haar Antwoorden op Kamervragen geeft Heijnen aan dat ze de oproep van de omgevingsdienst, dat Tata zo snel mogelijk een nieuwe planning moet afgeven, steunt.

Past Tata Steel in het duurzame Nederland van de toekomst?

Naast klimaatneutraal moet Nederland in 2050 ook circulair zijn. Past een fabriek die draait op lineaire grondstoffen dan nog wel in het plaatje? Groen staal is, hoe duurzaam het ook klinkt, niet circulair. Een fabriek die schroot omsmelt met elektrische ovens zou dat wel kunnen zijn. Iets waar actiegroep Greenpeace zelfs vrede mee zou kunnen hebben(7).

Als er een miljard euro aan subsidie in Tata gestoken wordt, betekent dit ook een ruimtelijke lock in voor het bedrijf. Verplaatsen wordt daarna onmogelijk. De vraag is hoe goed hierover nagedacht wordt, ook vanuit de overheid. Zo is er bijvoorbeeld geen nationaal plan dat zich richt op zeespiegelstijging. Terwijl de Nederlandse kust rond 2100 al tot twee meter zeespiegelstijging zouden kunnen zien. Hoe kwetsbaar is Tata aan zee, en hoe strategisch ligt het bedrijf nog als er grootschalige waterkering omheen gebouwd moet worden?

Hetzelfde geldt voor de gezondheid van omwonenden. Tata ligt tegen IJmuiden, Wijk aan Zee en Velsen aan, het zal dus zeker moeten zijn dat het bedrijf met zijn kooksfabriek de milieuregels niet blijft overtreden. Anders mag het bedrijf deze straks sluiten voordat de verduurzamingsplannen uitgevoerd kunnen worden. Dat de Kooksfabriek niet nu al sluit heeft volgens Van den Berg te maken met dat de opbrengst daarvan nodig is om de komende groene transitie te financieren, zo stelt hij in de Balie. Een transitie die volgens vakbond FNV miljarden aan investeringen nodig heeft(8).

Hoe betrouwbaar is Tata Steel?

Naast de investering in een lineaire economie, waar Nederland in 2050 vanaf wil zijn, en het vastleggen van een industrie op een kwetsbare locatie is betrouwbaarheid ook geen gegeven. Het bedrijf lijkt elk jaar zijn plannen te veranderen, zelfs na het tekenen van een intentieverklaring met de overheid. Staatssecretaris Heijnen zegt wel dit jaar nog nadere stappen te willen zetten. Ze doelt daarbij op een Joint Letter of Intent, waarin ambities en afspraken worden uitgewerkt, met inspanningsverplichtingen die juridisch afdwingbaar zijn.

Maar als de uiteindelijke besluiten door de directeur van Tata in India worden genomen, moet er dan wel zoveel Nederlands belastinggeld heen gaan? De overheid moet ook gaan kijken of en hoe Tata nog in het toekomstige Nederlandse landschap past. En voor Tata is het tijd om zich bindend aan een verduurzamingsplan vast te leggen.

Voetnoten

1 https://www.tatasteelnederland.com/groen-staal-en-duurzaamheid

2 https://www.nu.nl/klimaat/6273165/tata-steel-twijfelt-over-klimaatplan-zelfs-gebruik-van-waterstof-niet-meer-zeker.html

3 https://fd.nl/bedrijfsleven/1483883/india-geeft-goedkeuring-aan-aangepast-plan-voor-groen-staal-tata

4 https://www.tatasteelnederland.com/nieuws/tata-steel-opteert-voor-andere-technologieroute-in-groen-staal-plan

5 https://www.nhnieuws.nl/nieuws/293273/tata-steel-in-2030-op-waterstof-onmogelijk-zegt-deze-hoogleraar-het-is-te-laat

6 https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2023/07/17/beantwoording-kamervragen-over-vertraging-groenstaal-plannen

7 https://www.greenpeace.org/nl/klimaatverandering/59584/wat-wil-greenpeace-van-tata-steel/

8 https://www.fnv.nl/getmedia/91110cd9-b455-4025-96e6-5387dbb8f98d/Eindrapport-klimaatneutrale-paden-Tata-Steel-Nederland-211118.pdf