Nota Ruimte breekt met blindstaren op sterke stedelijke regio

In de Contourennotitie Nota Ruimte staan de “urgente keuzes” die overheden moeten maken voor energie, natuur, woningbouw, landbouw, economie en infrastructuur. Het document is een schets van de definitieve Nota Ruimte die in 2024 klaar moet zijn, en geeft een eerste inhoudelijke richting voor een “rechtvaardige verdeling” van de ruimte.

Zo wil het Rijk de regie op de ruimtelijke ordening herpakken. Dat moet leiden tot een Nederland met plek voor mens en natuur, met een toekomstbestendige economie, lagere maatschappelijke kosten en een goede balans tussen ecologische, sociale en economische aspecten. Bij die “rechtvaardige verdeling” kijkt het Rijk nadrukkelijk naar het hele land.

“Om onze schaarse ruimte rechtvaardig te verdelen, met behoud van ruimtelijke kwaliteit, ook voor toekomstige generaties moeten we heel Nederland benutten en aan heel Nederland recht doen”, schrijft Hugo de Jonge, demissionair minister BZK en VRO, in een Kamerbrief over de contourennotitie.

De visie ‘heel Nederland’ wordt in de notitie gevat in drie principes. Allereerst "recht doen aan volgende generaties” en dus problemen niet doorschuiven naar de toekomst. Ten tweede “recht doen aan schaarste” en dus waar mogelijk functies combineren. En als laatst “recht doen aan de eigenheid van regio’s” en dus beschermen en benutten wat er al is en werken aan lokaal passende oplossingen.

De exacte invulling van de principes zal per provincie, regio, stad of dorp verschillen. “Op sommige plekken is een inzet op meer ecologische kwaliteit of verbeteren van de gezondheid nodig, elders staan kansengelijkheid, het vestigingsklimaat en werkgelegenheid juist meer centraal”, staat in de notitie. Het Rijk zal daarbij ook verschillende rollen op zich nemen, van actief initiërend tot meer faciliterend.

Breuk met verleden

Het Rijk zette de hernieuwde aandacht voor ‘de regio’ al eerder in met bijvoorbeeld de Regiodeals, waarmee wordt gewerkt aan sociale- en economische versterking in zwakkere (grens-)regio’s. Maar niet eerder werd de aandacht voor héél Nederland zo expliciet gevat in nationaal ruimtelijk beleid als in de contourennotitie.

In de NOVI, die door de Nota Ruimte vervangen moet worden, stond wel al “heel Nederland doet ertoe”, maar de nadruk lag daarbij vooral op de steden. In de contourennotitie is ‘het dorp’ veel explicieter aanwezig.

Met de Nota Ruimte lijkt het kabinet definitief te willen breken met het jarenlang dominante trickle-down-denken. Investeer in de sterke regio’s zodat zwakkere regio’s zich daaraan kunnen optrekken, was daarbij het idee. Het werkte niet en leidde tot toenemende regionale ongelijkheid en ‘geografieën van onvrede’.

Met de nieuwe richting geeft het kabinet gehoor aan bijvoorbeeld de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur. Die concludeerde in maart: “De onevenwichtige Rijksinzet leidt tot sterkere stedelijke regio’s, maar tegelijkertijd tot een gestage verzwakking van de regio’s met bredewelvaartsachterstanden.”

Ook het Planbureau voor de Leefomgeving lijkt gehoord. Dat analyseerde in 2019 al dat zwakkere regio’s amper profiteren van investeringen in sterkere.

Nieuw spreidingsbeleid

De nieuwe aandacht voor ‘heel Nederland’ lijkt ook ingegeven door het inzicht dat simpelweg niet alle ruimteclaims een plekje kunnen krijgen in nu al dichtbevolkte en economisch sterke gebieden als de Randstad.

“Om de groeiopgave aan te kunnen, zullen we een groter deel van Nederland moeten benutten. Dat zal leiden tot een verschuiving van de balans in het stedelijke netwerk Nederland, met nieuwe regio’s waar we kansen voor een schaalsprong willen aangrijpen. In veel regio’s is de groei lager, hier willen we er juist actief aan werken lokaal de kwaliteit van voorzieningen, de werkgelegenheid en de bereikbaarheid te verbeteren”, staat in de notitie.

Onderdeel van de nieuwe aandacht voor alle regio’s is mogelijk nieuw spreidingsbeleid. Uit de notitie: “Het Rijk [zal] nadrukkelijker aanwezig zijn in de regio’s als werkgever en met diensten die zorgen voor een duurzame relatie tussen Rijk en regio’s.”

‘Recht doen aan de eigenheid en potentie van alle regio's’

De contourenschets wordt voorzichtig positief ontvangen. Zo schrijft Ruimtevolk-directeur Sjors de Vries op LinkedIn: “Daar is hij dan stiekem op een vrijdagmiddag: de zoveelste contourennota over onze nationale ruimtelijke ordening. Maar wel eentje die het decennialange dwaalspoor van de focus op de (Rand)stad verder bestendigt en stolt.”

“De bondigheid onderstreept de ingeslagen weg naar een nieuwe nationale ruimtelijke ordening dat straks eindelijk weer zal gaan over waarover het moet gaan: namelijk over het voorkomen van het afschuiven van maatschappelijke problemen en opgaven en het recht doen aan de eigenheid en potentie van alle regio's. En dat is goed nieuws”, aldus De Vries.

Boris van der Gijp, directeur vastgoed bij Achmea Real Estate, schrijft op LinkedIn dat hij “positief verrast” is door de contourennotitie. “Het is voor mijn gevoel een flinke koersverandering, van een focus op de sterkste stedelijke netwerken, gaan we nu de verstedelijking, het wonen, het werk en het vervoer spreiden over het land, waarbij we nu op meer regio’s gaan inzetten dan we al deden. Goed om juist daar het debat over te laten gaan, maar tegelijkertijd ook goed om al die verschillende opgaves voor Nederland te kennen.”

In 2024 klaar

De contourennotitie van de Nota Ruimte moet de basis zijn van een participatietraject, waarbij het Rijk in gesprek gaat met inwoners, bedrijven, maatschappelijke organisaties en overheden.

Eind dit jaar presenteren de provincies hun eigen ‘ruimtelijke puzzels’. Die worden gebruikt om het nationale beleid regionaal in te vullen. Daarnaast wordt de komende tijd verder gewerkt aan nationale programma’s als Mooi Nederland. Al deze processen vormen input voor de ontwerp-Nota Ruimte in 2024.