22 maart 2024

Financiën

Zorgstelsel

Wmo2015

Nederlandse gemeenten begroten in totaal 74,7 miljard euro aan lasten in 2024. Dat is 9,2 procent meer dan de begroting voor 2023, meldt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) op basis van eigen onderzoek (1). De stijging van de begrote lasten is groter dan die van de begrote baten – de feitelijke inkomsten van de gemeenten (8,8 procent).

Zorgwekkende cijfers

Op vrijwel alle beleidsterreinen gaan de begrote lasten omhoog. Het valt op dat met name de cijfers voor het sociaal domein een zorgwekkend beeld laten zien: een kwart van alle verwachte lasten over 2024 houden verband met dit beleidsterrein. De begrote lasten stegen van 16,6 miljard naar 18,4 miljard euro. Het gaat om een toename van 11,2 procent.

“Hieronder vallen kosten die te maken hebben met onder meer de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO), jeugdhulp, maatschappelijk werk, de aanpak van huiselijk geweld en vluchtelingenopvang”, aldus het CBS. Gemeenten zijn, na de decentralisatie in 2015, verantwoordelijk voor onder meer de jeugdhulp en ondersteuning aan inwoners, uiteraard in samenwerking met tal van maatschappelijke organisaties.

Begrotingen kleuren rood

En dan nog even wat achtergrond, zeker met het oog op dreigende bezuinigingen vanuit het Rijk. Het budget voor de taken uit het sociaal domein wordt bekostigd uit het Gemeentefonds. Dat is de belangrijkste bron van inkomsten voor gemeenten, maar wel gekoppeld (en dus afhankelijk) aan de hoogte van de uitgaven van het Rijk. Dat budget staat flink onder druk, blijkt wel uit verschillende berichten van de afgelopen maanden.

Zo bleek uit onderzoek van accountancykantoor BDO eind januari (2) – ze maken elk jaar een benchmark – dat er een “onwerkbaar financieel perspectief” dreigt voor de lokale overheden. Het zijn niet mis te verstane woorden: “De Nederlandse gemeenten verwachten in 2026 een gezamenlijk tekort van 1,1 miljard euro. De begrotingen tot en met 2027 kleuren voornamelijk rood. De vraag is of gemeenten in staat blijven om grote maatschappelijke opgaven zoals de energietransitie en woningbouw te realiseren en de taken binnen het sociaal domein uit te voeren.”

Daar komt bij dat niet alleen het geld vanuit het Rijk minder wordt, ook de krapte op de arbeidsmarkt bedreigt de slagkracht van gemeenten. Ze komen moeilijk aan personeel om alle uitdagingen en opgaven aan te kunnen.

Bezuinigingen

De seinen staan dus op rood. 2026 wordt een “ravijnjaar” als er niets gebeurt, zo valt te lezen. Gemeenten dienen zich voor te bereiden op een verslechterende situatie en zullen prioriteiten moeten stellen, is het advies van Rob Bouman, partner Audit & Assurance bij BDO.

Terwijl de opgaven dus groot zijn, en burgers verwachten dat gemeenten met hun dienstverlening dichter bij hen komen te staan (dat kost ook geld), moeten de verschillende gemeenten juist gaan bezuinigen om het huishoudboekje op orde te houden. Wel is het zo dat het kabinet al eerder 1 miljard euro beschikbaar stelde voor het gemeentefonds. Maar wat er daarna gebeurt, blijft hoogst onzeker (3).

Daags na het verschijnen van het rapport nam de gemeente Utrecht bij monde van het college van B&W ook het woord ‘ravijn’ in de mond bij het beschrijven van de toekomstige financiële situatie. Vanaf 2027 is het extra tekort met 40 miljoen groter dan verwacht. Zo zal op diverse gemeentekantoren, in de raden en binnen de colleges flink worden gepeinsd: hoe nu verder?

1) https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2024/12/gemeenten-begroten-ruim-9-procent-meer-lasten-voor-2024
2) https://www.bdo.nl/nl-nl/nieuws/2023/bdo-benchmark-nederlandse-gemeenten-onwerkbaar-financieel-perspectief-voor-gemeenten-24-ps-dzb-bm-ge
3) https://www.gemeente.nu/bedrijfsvoering/financien/financiele-slagkracht-gemeenten-in-gevaar/

Over de auteurs

  • Tom Reijner

    Tom Reijner is Freelance journalist, onderzoeker en podcastmaker.

Gerelateerd nieuws

Afname van plaatsingen gesloten jeugdhulp, maar druk en verblijfsduur neemt toe

Jeugdzorg Nederland publieert de factsheet JeugdzorgPlus. In 2024 is opnieuw een duidelijke daling zichtbaar in het aantal unieke jeugdigen dat werd geplaatst in de JeugdzorgPlus: sinds het piekjaar 2017 (1.533 unieke plaatsingen) is het aantal met 57% gedaald. Deze ontwikkeling laat zien dat de ingezette koers om plaatsingen te voorkomen en JeugdzorgPlus af te bouwen effect heeft. Tegelijkertijd signaleert Jeugdzorg verschillende knelpunten, zoals langere verblijfdsduur en niet-passende zorg voor jongeren met een complexe hulpvraag.

Verlengen vitaliteit draagt bij aan uitstel van zware zorg ouderen

Uit een gezamenlijke studie van het Amsterdam UMC en het Sociaal en Cultureel Planbureau blijkt dat er factoren zijn die kunnen helpen om het moment uit te stellen waarop ouderen afhankelijk worden van zorg. Deze factoren zijn een actief leven en het blijven sporten en bewegen.

Zorginstituut gaat personeelsinzet en milieu meewegen bij beoordeling zorg

Zorginstituut Nederland start een 3 jaar durende proef om de inzet van schaars zorgpersoneel en milieu-impact mee te wegen bij de toelating van zorg tot het basispakket van de zorgverzekering. Personeelsschaarste is een van de grootste uitdagingen in het toegankelijk houden van de zorg. De proef moet bijdragen aan betere beslissingen over de inzet van zorgmedewerkers.

Doorstroomlocaties als oplossing voor volle azc’s: effectief of tijdelijk vangnet?

De huisvesting van asielzoekers en statushouders is al jaren een probleem. Azc’s zitten vol, mede doordat 17.500 statushouders niet kunnen doorstromen naar een woning. Volgens het ministerie van Justitie en Veiligheid is in 2026 de helft van de COA-bewoners statushouder, terwijl asielopvang eigenlijk niet voor hen bedoeld is. En dat kost het Rijk veel geld. Het kabinet richt zijn pijlen nu op gemeenten, met doorstroomlocaties als praktische oplossing.
Meer nieuws