18 juni 2024

Armoede

Armoedebeleid

Bestaanszekerheid

Pilots met hoge verwachtingen

Recent kwamen er diverse pilots in de media. In die zoektocht wat werkt om gezinnen in armoede en/of schulden te helpen wordt er in Zaanstad onderzocht wat het met arme gezinnen doet als zij 150,- per maand (2) extra krijgen. In Arnhem (3) en Rotterdam (4) wordt onderzocht wat het oplevert als de gemeente of een filantropische instelling de schulden in één klap aflost.

De pilots hebben op het eerste gezicht alle drie een hoge aaibaarheidsfactor. Ze bieden gezinnen in nood een perspectief en ze worden gevolgd door wetenschappers. Dit maakt dat we ervan kunnen leren. Toch past er ook een reserve. Eén van de grote problemen in de aanpak van de schuldenproblematiek is dat er weinig kennis is. Zo weten we dat mensen in de schulden komen door tal van oorzaken. Veel genoemde oorzaken zijn: een te laag inkomen, niet-gebruik van inkomensondersteunende voorzieningen zoals toeslagen, te hoge vaste lasten, marketing en overconsumptie of te beperkte financiële vaardigheden. We weten echter niet welk deel van de schuldenproblematiek wordt veroorzaakt door welke oorzaak.

De pilot in Arnhem wordt uitgevoerd in de armste wijk van Nederland. En Rotterdam is de stad met relatief de meeste huishoudens met geregistreerde problematische schulden. In dat kader ligt het voor de hand dat in beide pilots een substantieel deel van de inwoners afhankelijk is van een inkomen op of net boven het bijstandsniveau. Onderzoek van de Commissie Sociaal Minimum (5) wees vorig jaar uit dat de bijstandsnorm alleen toereikend is voor alleenstaanden met één kind. Voor alle andere huishoudtypen geldt, dat het bij wie gebruik maakt van alle voorzieningen toch niet uit komt. Nieuwe schulden zijn dan haast onvermijdelijk. Kwijtschelden is in deze context dan niet meer dan een tijdelijk doekje voor het bloeden.

Ondoordachte wetswijzigingen

Een gemeenschappelijke deler in de aanpak van de schuldenproblematiek is dat goede bedoelingen vaak niet rusten op een goed uitgewerkte beleidstheorie. Het gevolg is dat hoge ambities en daadkracht de overhand krijgen en het veld te veel nieuwe wetten en pilots over zich heen krijgt die niet leiden tot de zo gewenste substantiële effecten. Ik noem hier twee voorbeelden: vroegsignalering en de duur van schuldregelingen.

Vroegsignalering

In 2021 is de Wet gemeentelijke schuldhulpverlening zo gewijzigd dat vroegsignalering een gemeentelijke taak werd. De wetswijziging houdt in dat gemeenten de opdracht hebben gekregen om contact op te nemen met burgers die een achterstand hebben op de huur, energie, zorgpremie of water. Bij nog geen tien procent (6) van de meldingen leiden de inspanningen van de gemeente tot het opstarten van een hulptraject. Dit percentage is waarschijnlijk een stuk lager dan de Tweede Kamerleden beoogden toen zij instemden met het wetsvoorstel. Een wetsvoorstel waarbij op pagina 3 van de Memorie van Toelichting (7) letterlijk valt te lezen: ‘Eerder beginnen met het oplossen van problemen en het bereiken van burgers die niet of nog niet in beeld zijn, blijkt te werken.’ Wie de voetnoot volgt die na deze zin verwijst naar vier onderzoeken komt bedrogen uit. Geen van de onderzoeken voert bewijsvoering aan voor deze stelling. Eén van de aangehaalde bronnen betreft een rapport van de inspectie SZW. (8) Daarin valt op bladzijde 9 te lezen: Met de huidige manier van registreren van signalen kan de Inspectie niet aangeven wat met de ingezette methoden van vroegsignalering bereikt wordt. Er was geen goed uitgewerkte beleidstheorie, het wetsvoorstel werd aangenomen en het resultaat is een effect van nog geen tien procent.

Duur schuldregelingen

Voor de duur van schuldregelingen geldt een vergelijkbaar verhaal. Gegrond in onrust over uitblijvende resultaten, diende de Tweede Kamer bij de behandeling van een wetsvoorstel om de toeleiding naar wettelijke schuldsaneringen te vergroten, ingrijpende amendementen (9) in. Door de regelingen te halveren beoogde de Tweede Kamer het gebruik van schuldregelingen een impuls te geven. Het amendement werd breed afgeraden. Zelfs de branchevereniging voor Schuldhulpverlening, de NVVK, raadde de ingreep af. De Tweede Kamer zette toch door. Het resultaat is dat de gemeentelijke schuldhulpverlening en rechterlijke macht het afgelopen haar hun handen vol hadden aan het doorvoeren van wijzigingen en de instroomcijfers nog geen enkel effect (10) laten zien.

Aan het begin van de vorige eeuw schreef Oscar Wilde ooit: In de kunst zijn de goede bedoelingen waardeloos. Alle slechte kunst is het resultaat van goede bedoelingen. Dit zelfde geldt voor de aanpak van de schuldenproblematiek. Aan goede bedoelingen geen gebrek. Het wordt tijd dat de goede bedoelingen worden ingeruild voor goed uitgewerkte beleidstheorieën. Misschien dat er dan perspectief komt voor al die huishoudens die al zo lang worstelen met de ziekmakende problematiek van geldzorgen.

1. https://dashboards.cbs.nl/v5/SchuldenproblematiekInBeeld/

2. https://nos.nl/artikel/2521657-honderden-arme-gezinnen-krijgen-150-euro-extra-per-maand-wat-gaan-ze-ermee-doen

3. https://eenvandaag.avrotros.nl/item/zijn-de-kosten-van-schuldhulp-zes-keer-hoger-dan-de-totale-schuld-wat-armoedewethouder-beweert-kan-niet-waar-zijn/

4. https://www.binnenlandsbestuur.nl/sociaal/rotterdamse-filantropische-instelling-betaalt-schulden-af-van-gezinnen

5. https://www.scp.nl/actueel/nieuws/2023/09/28/advies-commissie-sociaal-minimum-landelijke-aanpak-bestaanszekerheid

6. https://www.divosa.nl/publicaties/divosa-monitor-vroegsignalering-schulden-jaarrapportage-2023/divosa-monitor-0

7. https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kst-35316-3.html

8. https://www.nlarbeidsinspectie.nl/publicaties/rapporten/2016/01/15/het-gebruik-van-methoden-van-vroegsignalering-problematische-schulden-door-gemeenten

9. https://www.inview.nl/document/id747edf4ed7e84b57ad507a3ef6adb741/tijdschrift-voor-insolventierecht-wetswijzigingen-wsnp-een-onvoorziene-stevige-verbouwing-van-het-stelsel?ctx=WKNL_CSL_163&tab=tekst

10. https://www.nvvk.nl/page/1439/2023/11/07/Aantal-schuldregelingen-sinds-wetswijziging-nog-niet-toegenomen

Over de auteurs

  • Nadja Jungmann

    Nadja Jungmann is lector en bijzonder hoogleraar schuldenproblematiek aan de Hogeschool Utrecht en trainer gespreksvaardigheden bij Social Force. Zij houdt zich bezig met de vraag hoe financiële problematiek ons dagelijks leven beïnvloedt en hoe armoede en schuldenproblematiek ontregeld kunnen worden. Jungmann studeerde Bestuurskunde in Leiden. Na afronding van haar studie begon ze aan een proefschrift over de effecten van de Wet schuldsanering natuurlijke personen (WSNP) op de uitvoering van de gemeentelijke schuldhulpverlening. Direct vanaf de start combineerde ze haar promotieonderzoek met het uitvoeren van beleids- en opdrachtonderzoek bij onder andere Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) en Nederlandse Vereniging voor Volkskrediet (NVVK). In de laatste fase van haar promotieonderzoek werkte ze als senior onderzoeker bij de Raden voor Rechtsbijstand waar ze de Monitor gesubsidieerde rechtsbijstand heeft ontwikkeld. Na afronding van haar promotie ging ze als adviseur werken bij het organisatieadviesbureau Hiemstra & De Vries. "Op het gebied van onderzoek en onderwijs excelleert Jungmann, maar ook op zaken als studentbetrokkenheid, exposure en verbinding met de maatschappij scoort Jungmann goed. Jungmann heeft zich ontpopt tot stem in de discussie over schuldenproblematiek, waar zij sinds 2010 onderzoek naar doet." JURY LECTOR VAN HET JAAR 2017 Sinds 2000 is zij actief binnen een internationale onderzoeksgroep rondom schuldenproblematiek die jaarlijks bijeenkomt op het congres van de Law & Society Association. Sinds 2011 is zij één van de coördinatoren van deze groep. Verder besteed Jungmann haar tijd aan: Trainer en adviseur bij Social Force De adviesraad van de NVVK De erkenningscommissie van Movisie Het onderhoud en de ontwikkeling van Mesis Het bijdragen aan de ontwikkeling van Quiet Expertises Schulden en schuldhulpverlening Incasso Juridische beroepspraktijk

Gerelateerd nieuws

Digitale inclusie: gedeelde ambitie overheid en samenleving

De Monitor VN-verdrag handicap 2024 over digitale toegankelijkheid en dienstverlening laat zien dat op het gebied van digitale toegankelijkheid nog belangrijke stappen nodig zijn. Gemeenten spelen een belangrijke rol bij het bieden van gebruiksvriendelijke en toegankelijke digitale diensten voor hun inwoners.

Zorg & Sociaal

De vercommercialisering van zorg vraagt ónze zorg

De gezondheidszorg lijkt steeds meer een asset te worden, een product of dienst waar je in kunt investeren, en vervolgens veel geld mee kunt verdienen. “Net als in ons omringende landen hebben we te maken met commerciële ondernemers en private investeerders. Zij beloven de gezondheidszorg efficiënter te maken door deze beter te organiseren en daarmee urgente problemen zoals het tekort aan artsen en verpleegkundigen op te lossen, aldus prof.dr. Iris Wallenburg. Op vrijdag 6 december aanvaardt zij haar leerstoel Sociologie van Zorg en gaat zij in op deze ‘vercommercialisering’. Hoe wordt de zorg steeds meer een asset? En wat betekent dit voor hoe we in de samenleving zorg organiseren?

Zorg & Sociaal

Digitale toegankelijkheid schiet tekort voor mensen met een beperking: overheid moet extra stappen zetten

Voor mensen met een beperking is het zelfstandig digitaal regelen van overheidszaken, zorg, onderwijs en bankzaken nog steeds vaak moeilijk of zelfs onmogelijk. Mensen kunnen bijvoorbeeld informatie niet tot zich nemen omdat er bij filmpjes geen ondertiteling is, een formulier niet invullen omdat een site niet zonder muis te gebruiken is en geen afspraak maken met hun zorgverlener omdat een patiëntenomgeving niet toegankelijk is. Dit blijkt uit de jaarlijkse monitor van het College over het VN-verdrag handicap, waarin het College de overheid oproept om meer concrete doelstellingen te formuleren voor digitale toegankelijkheid en dienstverlening.

Zorg & Sociaal

Verder kijken dan straf en vergelding bij jeugdcriminaliteit

De jeugdcriminaliteit in Nederland is fiks gedaald. Goed nieuws, zou je denken. Toch pleit bijzonder hoogleraar André van der Laan in zijn oratie voor een kritische blik op de bestaande sancties: ‘We moeten evalueren of we wel rechtvaardig reageren.’

Zorg & Sociaal

Meer nieuws