Netcongestie: de prijs van duurzaamheid

Landelijk netbeheerder TenneT levert elektriciteit aan onderstations. Via die onderstations gaat er elektriciteit naar transformatorhuisjes in wijken. Vanuit die huisjes wordt stroom geleverd aan kleine bedrijven en huizen. Deze spanning is lager dan de ‘middenspanning’ waar middelgrote bedrijven en industriegebieden vaak op aangesloten zijn. De allergrootste ondernemingen zitten zelfs op het landelijk hoogspanningsnet. Het hoogspanningsnet is ook nodig om duurzaam opgewekte energie te herverdelen. Gelderland, Utrecht en Flevoland kampen met de grootste problemen. Grote bedrijven kunnen daar tot minstens 2029 niet meer aangesloten worden op het net en ook in andere regio’s dreigt verstopping. Netcongestie levert ook problemen op voor woningbouw en woningzoekenden. Zo heeft Almere het nieuws gekregen dat de woningbouw daar gevaar loopt.

Voornamelijk het mkb wordt hard getroffen. Doordat er niet genoeg energie of ruimte is, is er weinig mogelijkheden voor bedrijven om te groeien of innoveren en wordt de opkomst van de mkb als groeimotor ingeperkt. Dit belemmert het lokale bedrijfsleven, de landelijke economie en verslechtert de concurrentiepositie van Nederland als geheel. Bedrijventerreinen hebben veel potentie om te verduurzamen en om positieve invloed te hebben op de leefbaarheid van steden. De NVM benadrukt het belang om bedrijven te stimuleren om duurzamer te handelen.

Reacties belangenorganisaties en overheid

Op de Algemene Ledenvergadering van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) diende in Almere met zestien andere gemeenten een motie in waarin de VNG werd verzocht om zich bij het rijk hard te maken voor een spoedige oplossing. De motie werd unaniem aanvaard, en kreeg vooraf ook al de steun van het VNG-bestuur. De VNG is betrokken bij het Landelijk Actieprogramma Netcongestie, dat zich richt op de verstoppingsproblematiek bij de midden- en hoogspanningsnetten. Daarnaast is ze is medeopsteller van de actieagenda laagspanning.

In die programma’s wordt aan de hand van drie sporen naar het probleem gekeken: meer inzicht krijgen in het stroomverbruik, het vergroten van de capaciteit door uitbreiding en verzwaring van het netwerk en door dat netwerk efficiënter te benutten.

In oktober kondigde toenmalig energieminister Rob Jetten al nieuwe maatregelen aan tegen de verstopte netten, die aansluiten bij de VNG-lijn. Zo wilde hij dat gemeenten en provincies proactief grond gaan aanwijzen waar versneld extra infrastructuur aangelegd kan worden. Daarnaast wilde het kabinet wettelijk regelen dat voor projecten van ‘zwaarwegend maatschappelijk belang’, waaronder de energievoorziening, versnelde procedures gaan gelden, al uitte de Raad van State onlangs stevige kritiek op dat voorstel.

Ten slotte bepleitte Jetten met de VNG de inzet van onorthodoxe maatregelen. Zo zouden gemeenten het voorkeursrecht kunnen inzetten bij het verwerven van grond voor de infrastructuur. Ook verhogen de netbeheerders hun investeringsbudget van 6 miljard euro in 2024 naar 8 miljard euro in 2025.

Recente rechtspraak

Het valt op dat netcongestie steeds vaker tot conflicten leidt en dat ook steeds meer rechterlijke uitspraken hierover verschijnen. Aanvragers spannen steeds vaker een zaak aan als zij te horen krijgen dat er geen ruimte is voor hun aansluiting. Nu worden aansluitingen nog op volgorde van aanvraag toegewezen maar er wordt al gewerkt aan een prioriteringskader.

Pont Omgeving dook onlangs in een aantal uitspraken van de Rechtbank Gelderland over netcongestie. Hieruit haalden zij het volgende:

• Als eerst wordt in verschillende uitspraken bevestigd dat netbeheerders zich kunnen beroepen op de wettelijke uitzonderingsgrond op de transportplicht met een verwijzing naar netcongestie.

• Voorts blijkt dat de uitzondering op de transportplicht, naast voor grootverbruikers, ook voor kleinverbruikers geldt.

• Ook is geoordeeld dat een beroep op artikel 16 lid 1 sub c van de E-wet, met als standpunt dat de netbeheerder onvoldoende zijn taak heeft vervuld om het net uit te breiden, weinig zin heeft. De rechter heeft daarnaast geoordeeld dat de netbeheerder in het kader van artikel 16 lid 1 sub c E-wet niet gebonden is aan vaste termijnen om het net uit te breiden, alsmede dat individuele aanvragers aan deze wettelijke verplichting van de netbeheerder geen rechten kunnen ontlenen. De netbeheerder is volgens de rechter met betrekking tot deze wettelijke taak namelijk geen verantwoording verschuldigd aan individuele aanvragers, maar alleen aan de Autoriteit Consument en Markt (ACM) als toezichthouder.

• Aanvragers van transport kunnen wel meer transparantie vorderen van de netbeheerder. In een uitspraak werd een netbeheerder bijvoorbeeld veroordeeld tot het verschaffen van inzage in: de positie van de eiser op de wachtrij, het aantal partijen voor haar in de wachtrij en de omvang van de gevraagde transportcapaciteit in relatie tot de beschikbare capaciteit.

Er lijken dus maar beperkt mogelijkheden beschikbaar om de netbeheerder te dwingen om transport te leveren, zolang de netbeheerder kan aantonen dat er een tekort is aan capaciteit. Afhankelijk van de omstandigheden van het geval kan de rechter wel andere vorderingen toewijzen, zoals meer transparantie.

Uiteindelijk is een stap naar de rechter dus weinig zinvol om sneller aangesloten te worden. Een uitspraak van de rechter verandert niks aan de netcongestie. Uiteindelijk is het aan de overheid en de netbeheerders om te zorgen voor een uitbreiding van het stroomnet.